RÛYÂNÎ, Muhammed b. Hârûn
(محمّد بن هارون الروياني)
Ebû Bekr Muhammed b. Hârûn er-Rûyânî (ö. 307/919-20)
Hadis hâfızı ve fakih.
210 (825) yılı civarında doğduğu tahmin edilmektedir. Taberistan bölgesindeki Rûyân’a nisbet edilir. Hadis öğrenmek için Bağdat, Mısır, Suriye, Vâsıt, Mekke, Medine gibi merkezleri dolaştı ve Ebû Küreyb Muhammed b. Alâ, Ebû Abdullah Muhammed b. Humeyd er-Râzî, Fellâs, Bündâr lakabıyla tanınan Muhammed b. Beşşâr, Ebû Zür‘a er-Râzî, Müzenî ve İbn Vâre gibi muhaddislerden faydalandı. Onun İbn Cerîr et-Taberî, İbn Huzeyme, Muhammed b. Nasr el-Mervezî ile yaptığı ilmî seyahatler sırasında Mısır’da yiyeceklerinin tükenmesi üzerine Mısır emîrinin yardımının kendilerine yetişmesiyle ilgili bir olaya kaynaklarda yer verilir. İsmâîlî, Ca‘fer b. Abdullah el-Fennâkî, İbrâhim b. Ahmed el-Kırmîsînî gibi âlim ve râviler Rûyânî’nin talebeleri arasında zikredilir.
Eserleri. Rûyânî’nin en meşhur eseri el-Müsned olup İbn Hacer el-Askalânî bu çalışmayı meşhur es-Sünen’ler seviyesinde görmüş, hatta bazı âlimler onu İbn Mâce’nin es-Sünen’inden daha değerli bularak Kütüb-i Sitte’nin altıncısı olmaya lâyık görmüştür (Münâvî, II, 41-42). Eser günümüze kısmen intikal etmiş olup İbn Hacer el-Askalânî de onu kendisine tam olarak ulaşmayan müsnedler arasında saymıştır (el-Meŧâlibü’l-Ǿâliye, I, 4). Ebû Abdurrahman Salâh b. Muhammed b. Uveyza, eserin on altıncı-otuz üçüncü cüzlerinin ihtiva ettiği 1545 rivayeti Müsnedü’ś-śaĥâbe (Müsnedü’r-Rûyânî) adıyla neşretmiştir (I-II, Beyrut 1417/1996). Eymen Ali Ebû Yemânî, tesbit ettiği 328 rivayeti ekleyerek kitabı Müsnedü’r-Rûyânî ve bi-źeylihi’l-müstedrek mine’n-nuśûśi’s-sâķıŧa adıyla yayımlamıştır (I-III, Kahire-Riyad 1416/1995). Hadislerin sahâbî râvilerine göre sıralandığı eserde müellif râvilerin isim ve nesepleri hakkında açıklamalar yapmış, hadisleri sahâbeden rivayet eden tâbiî râvilerine göre yeni bir tertip uygulamış ve o râvinin aynı sahâbîden olan rivayetlerini bir arada zikretmiştir. Meselâ Ahmed b. Hanbel, Berâ b. Âzib’in otuz beş tâbiî râvisinden gelen yaklaşık 240 hadisi herhangi bir tasnife tâbi tutmadan rivayet ederken Rûyânî, onun kırk iki tâbiî râvisinden gelen 160 hadisi eserine yirmi dokuz grup halinde almıştır. Bu iki eser
ortak tâbiî râvilerinin rivayet adetleri açısından karşılaştırıldığında da ilginç sonuçlar elde edilmektedir. Ahmed b. Hanbel, el-Müsned’inde Şa‘bî’nin altı rivayetine yer verirken Rûyânî ondan on dokuz hadis nakletmiş, böylece hadislerin farklı tariklerini ortaya çıkarmıştır. Bazı kaynaklarda Rûyânî’nin fıkha dair el-Ġurer ve’d-dürer’i ile el-Münteħab min ĥadîŝi Ebî Küreyb adlı çalışmalarından söz edilmektedir. Ayrıca Cüzǿ fîhi tezvîcü Fâŧıma bint Resûlillâh bi-ǾAlî b. Ebî Ŧâlib Ǿaleyhime’s-selâm adlı eser de (nşr. Selâhaddin el-Müneccid, Beyrut, ts.) Muhammed b. Hârûn er-Rûyânî’ye nisbet edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed b. Hârûn er-Rûyânî, el-Müsned (nşr. Eymen Ali Ebû Yemânî), Kahire-Riyad 1416/1995, neşredenin girişi, I, 6-16, 22-24; III, 5-8; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, II, 470-471; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 752-754; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 507; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 301-310, s. 221- 222; İbn Hacer el-Askalânî, el-MecmaǾu’l-müǿesses li’l-muǾcemi’l-müfehres (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Beyrut 1415/1994, II, 414; a.mlf., el-Meŧâlibü’l-Ǿâliye (nşr. Habîbürrahman el-A‘zamî), Küveyt 1393/1973, I, 4; Münâvî, Feyżü’l-ķadîr, II, 41-42; Keşfü’ž-žunûn, II, 1683; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 72; Sezgin, GAS, I, 171.
Yavuz Ünal