SA‘DULLAH HAN

(سعد الله خان)

Sa‘dullāh Hān b. Şeyh Emîr Bahş Allâmî (ö. 1066/1656)

Bâbürlü Hükümdarı Şah Cihan’ın veziri.

1018’de (1609) Hindistan’ın Siyâlkût şehrine bağlı Çinut köyünde doğdu. Eğitimini Lahor’da aldı. Molla Yûsuf Giyahî gibi dönemin önde gelen âlimlerinden ders aldı. Hayatının ilk devrelerinde mütevazi bir hayat sürdü. Ardından eğitimini ilerletmek için Delhi’ye gitti. Zaman içinde bilgi ve becerisiyle şöhret buldu. 1050’de (1640) Bâbürlü Hükümdarı Şah Cihan Lahor’a geldiğinde Emîr Mûsevî Han aracılığıyla onunla tanıştı. Bu tanışmadan sonra Şah Cihan tarafından saraya alındı ve değişik görevlerde bulundu. 1052’den (1642) itibaren birkaç yıl boyunca değişik birliklerin başına getirildi. 1055’te (1645) İslâm Han’ın yerine Dîvân-ı Hâlisa’ya tayin edildi. Kandehar, Safevî Hükümdarı II. Şah Abbas tarafından ele geçirilince Şah Cihan, veziri Sa‘dullah Han’ı Evrengzîb ile beraber Kandehar’ı geri almak üzere gönderdiyse de başarıya ulaşılamadı. Bu sefer sırasında hastalanan Sa‘dullah Han 22 Cemâziyelâhir 1066’da (17 Nisan 1656) vefat etti. Onun resmî yazışmalarını içeren mektupları ve münşeat mecmuası Mektûbât-ı SaǾdullāh Ħân ismiyle Nâzır Hasan Zeydî tarafından neşredilmiştir (Pencap 1968). II. Şah Abbas, Şehzade Evrengzîb ve Dârâ Şükûh gibi dönemin hükümdar ve devlet adamlarına yazdığı kırk altı mektubun yer aldığı bu eser dil ve anlatım açısından önemli münşeat örnekleri arasında sayılır. Sa‘dullah Han ayrıca Abdülhamîd Lâhûrî’nin Şah Cihan’ın hükümdarlığıyla ilgili Pâdişâhnâme adlı eserini düzenlemiştir (Rieu, I, 260).

BİBLİYOGRAFYA:

Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, I, 260; S. Muhammad Latif, Lahore: Its History Architectural Remains and Antiquities, Lahore 1982, s. 58, 60; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ħavâŧır, V, 157-159; S. M. Ikram, Muslim Civilization in India, New York 1969, s. 184, 186, 187, 211; Zuhûrüddin Ahmed, Pâkistân Mîn-i Fârsî-yi Edeb kê Târîħ, Lahor 1974, s. 259-265; F. Bernier, Travels in the Mogul Empire, AD 1656-1668 (trc. A. Constable), New Delhi 1983, s. 23; Buruzger, “SaǾdullāh Ħân ǾAllâmî”, Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî (nşr. Hasan Enûşe), Tahran 1380 hş., IV, 1384-1385; Zuhur Ahmed Azhar, “ǾAllâmî SaǾdullāh Ħân”, UDMİ, XIII, 435-438.

Rıza Kurtuluş