ŞABANOVİÇ, Hâzim
(1916-1971)
Bosna-Hersekli ilim adamı.
Visoko’ya bağlı Poriyeçani köyünde doğdu. Köyünde başladığı tahsil hayatını ilkokulun ardından gittiği Saraybosna’daki Gazi Hüsrev Bey Medresesi’nde ve Yüksek İslâm Şeriat İlâhiyat Okulu’nda tamamladı (1940). Bir süre yurt müdürlüğü ve 1948 yılına kadar sırasıyla mahkeme, müze ve arşiv stajyerliği yaptıktan, bu arada liselerde Türkçe ve Arapça dersleri verdikten sonra iki yıl Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi ve Hukuk Fakültesi arşivlerinin Osmanlı belgeleri bölümlerinde çalıştı. 1950’de yeni kurulan Saraybosna Şarkiyat Enstitüsü Doğu Filolojisi Bölümü başkanlığına, 1952’de enstitünün ilmî müşavirliğine ve aynı zamanda yayımladığı Prilozi za Orijentalnu Filologiju (POF) adlı derginin redaksiyon heyeti üyeliğiyle teknik redaktörlüğüne getirildi. 1953-1957 yılları arasında Belgrad Üniversitesi’nde Türkçe ve Osmanlı diplomasisi okuttu; 1956’da aynı yerde Bosna paşalığının kuruluşu ve idarî taksimatı konusunda doktora yaptı. 1958’de Saraybosna’ya dönüp Şarkiyat Enstitüsü’nde filoloji ve ardından tarih bölümlerinin başkanlığını yürüttü. 1958’den itibaren Prilozi dergisinin redaksiyon heyeti başkanlığını yaptı; aynı dönemde Monumenta Turcica dergisinin redaksiyon heyeti üyeliğinde bulundu. İlmî çalışmalarından ötürü 1968’de Saraybosna 6 Nisan ödülüne lâyık görülen Şabanoviç, 1969’da geçirdiği kalp krizinden sonra ilmî araştırma için gittiği İstanbul’da 22 Mart 1971 tarihinde vefat etti ve cenazesi Bosna’ya götürülerek Poriyeçani köyünde defnedildi. Sırpça, Arapça, Farsça ve Türkçe bilen Hâzim Şabanoviç, Osmanlı dönemi Balkan tarihiyle ilgilenmiş ve o dönemin sonradan Yugoslavya denilen bölgesine ait Osmanlı tahrir defterlerini ve diğer belgeleri araştırıp tercüme ederek çeşitli eserler kaleme almıştır.
Eserleri. 1. Gramatika Turskog Jezika s Vje´banicom, Čitankom i Rječnikom (Sarajevo 1944). Alıştırmalar, okuma kitabı ve bir sözlükten oluşan bu Türkçe gramer uzun süre liselerde ve zaman zaman üniversitelerde ders kitabı olarak okutulmuştur. 2. Evlija Čelebija, Putopis, Odlomci o Jugoslovenskim Zemljama (I-II, Sarajevo 1954, 1957). Evliya Çelebi’nin Seyâhatnâme’sinde bulunan Yugoslavya bölgesine ait kısımların Boşnakça’ya yapılmış açıklamalı çevirisidir. 3. Turski Izvori o Srpskoj Revoluciji 1804. Knjiga I. Spisi Carske Kancelarije 1789-1804 (Beograd 1956). 1804 Sırp ayaklanması hakkında derlenmiş Türk belgelerinin Sırpça tercümesidir. 4. Bosanski Pa{aluk-Postanak i Upravna Podjela (Sarajevo 1959). Müellifin doktora tezi olan ve iki bölümden oluşan eserin birinci bölümünde Bosna paşalığının kuruluşu, ikinci bölümde idare sistemi ve idarî taksimatı anlatılmaktadır. 5. Kraji{te Isa Bega Ishakovića. Zbirni Katastarski Popis iz 1455. Godine / Hicrî 859 Tarihli Sûret-i Defter-i Mücmel Vilâyet-i Yeleç ve Izveçan ve Hodidide ve Senica ve Ras ve Üsküb ve Kalkandelen ma‘a Tevabiihâ (Sarajevo 1964). Bir giriş, Türkçe metinler ve bunların Boşnakça tercümelerinden meydana gelen eserde 1455 yılına ait defter-i mücmele göre İshakbeyoğlu Îsâ Bey idaresindeki topraklar konu edilmektedir. 6. Turski Izvori za Istoriju Beograda (Beograd 1964). Belgrad ve çevresine ait kadastro defterlerinin açıklamalı Boşnakça çevirisidir. 7. Knji´evnost Muslimana BiH na Orijentalnim Jezicima (nşr. Ahmed S. Aličić, Sarajevo 1973). Bosna-Hersek’te Osmanlı döneminde yaşamış 239 ünlü kişinin biyografisini içermektedir. Şabanoviç’in çeşitli dergilerde çıkan ve biri Türkçe’ye çevrilmiş olan (çev. İsmail Eren,
“Dubrovnik Devlet Arşivi’ndeki Türk Vesikaları”, TTK Belleten, XXX/119 [1966], s. 391-437) 100 kadar makalesiyle aralarında The Encyclopaedia of Islam’ın da yer aldığı bazı ansiklopedilerde yayımlanan altmış kadar maddesi bulunmaktadır (eserlerinin tamamı için bk. Nurudinović, XXII-XXIII [1972-1973], s. 11-32).
BİBLİYOGRAFYA:
Ahmed Mašić, “Dva Kapitalna Djela. Hazim Šabanović, Knjiήevnost Muslimana Bosne i Hercegovine na Orijentalnim Jezicima, Svjetlost, Sarajevo-Muhsin Rizvić, Knjiήevno Stvaranje Muslimanskih Pisaca Bosne i Hercegovine u Doba Austrougarske Vladavine. Knjiga I-II, Sarajevo, ANUBiH, 1973”, Takvim, Sarajevo 1975, s. 296-298; Mahmud Traljić, “Dva Priloga Bosanskohercegovačkoj Bibliografiji”, Bibliotekarstvo, VII/4, Sarajevo 1961, s. 81-83; Branislav Durdev, “Hazim Šabanović, Bosanski Pašaluk-Postanak i Upravna Podjela”, POF, X-XI (1961), s. 303-306; G. Škrivanić, “Dr Hazim Šabanović, Bosansko Krajište”, a.e., s. 312-314; Smail Balić, “In Memoriam-Hazim Šabanović (1916-1971)”, Suedostforschungen, XXX, Berlin 1971, s. 300-304; M. Hadήijahić, “Dr Hazim Šabanović”, Anali GHB, I (1972), s. 136-138; Avdo Sućeska, “In Memoriam-Dr Hazim Šabanović (1916-1971)”, POF, XVIII-XIX (1973), s. 5-7; Kasim Hadήić, “Veliko Djelo dr Hazima Šabanovića”, Zemzem, VII/1-3, Sarajevo 1974, s. 19-39; Vančo Boškov, “Dr Hazim Šabanović, Knjiήevnost Muslimana na Orijentalnim Jezicima”, Izraz, XVIII/3, Sarajevo 1974, s. 350-358; Darko Tanasković, “Hazimu Šabanoviću u Spomen”, a.e., XX/10 (1976), s. 327-337; Salih H. Alić, “Hazim Šabanović 16.I.1916 - 22.III.1971”, POF, XXII-XXIII (1976), s. 7-10; Bisera Nurudinović, “Bibliografija Radova Dr Hazima Šabanovića”, a.e., s. 11-32.
Muhammed Aruçi