SAFFET BEY
(1870-1913)
Deniz tarihçisi, yazar.
Rûmî 8 Mayıs 1286’da (20 Mayıs 1870) Kal‘a-i Sultâniyye’de (Çanakkale) dünyaya geldi. Babası bahriye çarkçı kolağalığından emekli Rif‘at Bey olup ailesi aslen Abanalıdır. Kasımpaşa Bahriye Rüşdiyesi’nden mezun olduktan sonra 30 Ağustos 1885’te Mekteb-i Fünûn-ı Bahriyye-i Şâhâne’ye girdi. Buradan 5 Temmuz 1887’de mülâzım-ı sânî olarak mezun oldu ve Mehmed Selim firkateynine mühendis tayin edildi. 19 Haziran 1889’da mülâzım-ı evvel rütbesine yükseltildi; aynı yıl Marmara vapurunda ikinci seyir zâbiti olarak görev yaptı. İngilizce ve biraz da Almanca bilen Saffet Bey, Alman bahriye manevraları hakkında bir risâle kaleme aldı. Ayrıca İngiltere sefâreti İstanbul Liman Müdürü William A. Thompson’ın üç yıldan beri üzerinde çalıştığı, Türkçe, İngilizce, İtalyanca ve Fransızca bahriye tabirlerini içeren Istılâhât-ı Bahriyye adlı lugat kitabının (İstanbul 1892) tamamlanmasına yardım etti. Tabirlerin Türkçe’ye tercümesi yanında eserin maddelerinin tertip ve tanziminde katkısı oldu. Bu husustaki yardımlarından dolayı birinci dereceden sanayi nişanı ile taltif edildi.
30 Kasım 1889’da Nüvîd-i Fütûh gemisinde göreve başladı. 29 Haziran 1890 tarihli iradeyle gemilerin armalarının imali ve gereği gibi kullanılmasını sağlayan sınıf mensubu subay olarak (tirigüverte) Erkân-ı Harbiyye-i Bahriyye Dairesi’nde görev aldı. Bu arada Şubat 1891’de devlet hizmetine giren Alman uyruklu Ferik Hofe Paşa’nın yardımcısı oldu ve paşa ile beraber on yıl Bahriye Mektebi’nde fenn-i harb ve balistik dersleri okuttu.
17 Nisan 1893’te yüzbaşı rütbesine yükseltilmiş olan Saffet Bey 9 Haziran 1897’de sol kol ağası, 8 Kasım 1899’da binbaşı rütbelerini aldı. 11 Ağustos 1900’de padişah yâverliği pâyesini kazandı. 23 Nisan 1902’de Heybetnümâ korvetinde görev yaptı. 5 Şubat 1903’te tirigüverte olarak vazife gördüğü bir sırada 29 Temmuz 1903’te kaymakamlık rütbesine yükseltildi. Üzerinde padişah yâverliği ve kaymakamlık olmasına rağmen Eylül 1900’de tesbit edilemeyen bir sebeple Çanakkale’ye sürgüne gönderildi. 3 Ekim 1903’te 2. Fırka-i Hümâyun kumandanı Yâver-i Ekrem Müşir Şevket Paşa’nın yazdığı bir tezkerede onun re’sen bir memuriyetle taşrada görevlendirilmesinin yerinde olmayacağı, rütbesine uygun bir vazifede kullanılmasının daha isabetli olacağı şeklindeki ricası üzerine Çanakkale’de bulunan zırhlı Aziziye firkateyninde ikinci süvari olarak görevlendirilmesi kararlaştırıldı (10 Ekim 1903). Burada fazla kalmayan Saffet Bey 1904’te herhangi bir görev verilmeksizin İstanbul’a döndü. İstanbul’da bulunduğu sırada Akdeniz Filosu kumandanlığı ile aralarında geçen bazı olaylar sonucu 25 Mart 1905’te dört ay hapis cezası aldı.
17 Nisan 1907’de Erkân-ı Harbiyye-i Bahriyye Dairesi’nde tirigüverte olarak vazife yaptığı tesbit edilen Saffet Bey, aynı yılın 11 Kasımında İdâre-i Mahsûsa Vapur Şirketi’nde seyr-i sefâin inspektörü ve kömür memuru olarak görevlendirildi. Bu arada 27 Ağustos 1907’de miralaylığa yükseltildi. 10 Eylül 1908’de Erkân-ı Harbiyye-i Bahriyye Dairesi’nde görev aldı ve aynı yılın 12 Kasımında Şûrâ-yı Bahriyye üyesi oldu. Eylül 1908’de Erkân-ı Harbiyye-i Bahriyye Mektebi’nde teşkîlât ve muhârebât-ı bahriyye dersi öğretmenliğinde bulundu. 28 Aralık 1908’de merkez gemisine tayin edildi. 7 Ağustos 1909’da muhtemelen padişaha yakınlığından dolayı İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin giriştiği tasfiye hareketinde rütbesi kaymakamlığa indirildi. 8 Kasım 1909’da Tersane Memuriyeti 6. Şubesi Tâlim, Tedrîs ve Nizâmât-ı Sâire Kısmı müdürü oldu. 8 Temmuz 1910’da Erkân-ı Harbiyye-i Bahriyye Dairesi 5. Şube müdürü olarak görev yaptı. Saffet Bey’in çok hareketli geçen çalışma hayatı kısa sürdü. Amansız bir hastalığa yakalanarak Rûmî 5 Kânunuevvel 1329 (18 Aralık 1913) tarihinde vefat etti. Kasımpaşa’da Kulaksız Mezarlığı’nda Bayramiyye şeyhlerinden İdrîs-i Muhtefî’nin mezarının civarına defnedildi.
Saffet Bey, askerî görevlerinin yanı sıra 1324’te (1908-1909) kurulan Türk Derneği’nin etrafında toplanan aydınlarla beraber çalışmış, özellikle Türkçülüğün ilmî çerçevesinin teşekkülünde yardımcı olmuştur. Turfan yöresinde yaptığı kazılarla tanınan Albert August von le Coq’un 1908’de neşredilen bu kazılarla ilgili bir tebliğini Türkçe’ye çevirip Türk Yurdu mecmuasında neşretmiştir. Ayrıca Osmanlı Türkleri’nin deniz tarihini en iyi bilen bir kişi olarak tanınmıştır. Saffet Bey’in bu yöndeki çalışmaları Târîh-i Osmânî Encümeni’nin teşkilinde fahrî üyeliğe tayin edilmesiyle ödüllendirilmiştir. Türk Tarih Encümeni Mecmuası’nın hemen her sayısında bir makalesi neşredilmiş, ayrıca Türk Yurdu, Türk Derneği, Donanma-i Osmânî Muâvenet-i Milliye mecmualarında, Cerîde-i Bahriyye’de makaleleri yayımlanmıştır. Özellikle Cerîde-i Bahriyye’de belgelere dayalı olarak neşredilen makalelerini daha sonra bir araya toplayarak bastırmıştır.
Eserleri. Kâtib Çelebi’nin Tuhfetü’l-kibâr fî esfâri’l-bihâr adlı eserinin yeni ve resimli bir yayımını gerçekleştiren Saffet Bey’in (İstanbul 1329) diğer çalışmaları arasında şu eserleri sayılabilir: Bahriye Müzesi Katalogu (1917’de basılan bu katalogun bazı kayıtlarda Saffet Bey tarafından hazırlandığı belirtilmekteyse de katalogun üzerinde hazırlayıcısının ismi bulunmamaktadır); Alman Bahriye Manevraları Hakkında Bir Risâle (basılıp basılmadığı bilinmemektedir); Mezemorta Hüseyin Paşa (İstanbul 1327); Bahriyemiz Tarihinde Filâsalar (İstanbul 1329; Deniz Basımevi tarafından yeni harflerle 1994’te tekrar basılmıştır). Belli başlı makaleleri de şunlardır: “İkinci Cerbe Harbi Üzerine Vesikalar” (TOEM, 1. cüz [1 Nisan 1326], s. 20-34; 2. cüz [1 Haziran 1326], s. 85-102); “Koyun Adaları Önündeki Deniz Harbi ve Sakız’ın Kurtarılışı” (TOEM, 3. cüz [1 Ağustos 1326, İstanbul 1328], s. 150-177; bu makale Emin Yakıtal tarafından Türk Dünyası Araştırmaları’nda yayımlanmıştır [İstanbul 1982, s. 176-216]); “Sıngın Donanma Harbi Üzerine Bazı Vesikalar” (TOEM, 9. cüz [1 Ağustos 1327, İstanbul 1329], s. 558-562); “Bir Osmanlı Filosunun Sumatra Seferi” (TOEM, 10. cüz [1 Teşrînievvel 1327, İstanbul 1329], s. 604-614; 11. cüz [1 Kânunuevvel 1327, İstanbul 1329], s. 678-683; Doğan Özkömürcü tarafından Türk Dünyası Araştırmaları’nda yayımlanmıştır [II/12, İstanbul 1981, s. 205-219]); “Bahr-i Hazerde Osmanlı Sancağı” (TOEM, 14. cüz [1 Haziran 1328, İstanbul 1330], s. 857-861); “Karadeniz-İzmit Körfezi Kanalı” (TOEM, 15. cüz [1 Ağustos 1328, İstanbul 1330], s. 948-956; Doğan Özkömürcü tarafından Türk Dünyası Araştırmaları’nda yayımlanmıştır [II/10, İstanbul 1981, s. 143-151]); “Raguza (Dubrovnik) Cumhuriyeti” (TOEM, 17. cüz [1 Kânunuevvel 1328, İstanbul 1331], s. 1061-1070); “1205’te Donanmamız” (TOEM, 22. cüz [1 Teşrînievvel 1329, İstanbul 1331], s. 1370-1377); “Umûr-ı Bahriyye Nezâreti” (TOEM, 21. cüz [1 Ağustos 1329, İstanbul 1332], s. 1350-1351); “Nakşa (Naksos) Dukalığı, Kiklad Adaları” (TOEM, IV/23. cüz [1 Kânunuevvel 1329, İstanbul 1332], s. 1444-1457); “Şark Leventleri, Sumatra Seferi Üzerine Vesikalar” (TOEM, 24. cüz [1 Şubat 1329, İstanbul 1332], s. 1521-1540); “Kıbrıs Fethi Üzerine Vesikalar” (TOEM, sy. 19 [1 Nisan 1329], s. 1177-1193).
BİBLİYOGRAFYA:
Deniz Müzesi Deniz Tarihi Arşivi, Künyeler Bölümü, Defter, nr. 1, s. 36; Osmanlı Müellifleri, III, 82; Babinger (Üçok), s. 432; “Safvet Bey’in Vefatı”, TY, sy. 7 (1329), s. 1071; Necib Âsım, “Vefeyât: Safvet Bey”, TOEM, IV/24 (1332), s. 1517-1520.
Ali İhsan Gencer