ŞATTÎ, Muhammed b. Hasan
(محمّد بن حسن الشطّي)
Muhammed b. Hasen b. Ömer eş-Şattî ed-Dımaşkī (ö. 1307/1890)
Hanbelî âlimi.
10 Cemâziyelâhir 1248’de (4 Kasım 1832) Dımaşk’ta doğdu. Mensup olduğu ulemâ ailesi Şattülbasra’dan geldiği için Şattî nisbesiyle anılır. Babasından temel İslâmî ilimler yanında hesap, sarf ve nahiv okudu. Şeyh Mustafa et-Telî’den hıfzını tamamladı. Babası onun için daha küçük yaşlarda iken Saîd el-Halebî, Abdurrahman el-Küzberî, Hâmid el-Attâr, Abdurrahman et-Tîbî ve Muhammed et-Temîmî el-Mısrî gibi önde gelen âlimlerden icâzet aldı. Muhammed eş-Şattî, babasının 1274’te (1858) vefatı üzerine Saîd el-Halebî’nin oğlu Abdullah el-Halebî ve Mustafa el-Kermî’nin derslerine katıldı. Şeyh Muhammed el-Fâsî el-Mekkî vasıtasıyla Şâzeliyye tarikatına intisap etti. Bir ara Dımaşk’a gelen Muhammed Ekrem el-Afgānî’den astronomi okuyup icâzet aldı. Kardeşi Ahmed eş-Şattî ile birlikte ferâiz, arazi ölçüm ve taksimi, su paylaşımı gibi konularda Dımaşk halkının başvuru mercii oldu. 1273’te (1857) Edirne müderrisliği pâyesi alan Şattî 1289’da (1872) Dımaşk’ta Meclis-i Maârif üyeliğine getirildi. 1292’de (1875) belediyede veraset işlerinde çalıştı, ertesi yıl Evkaf Komisyonu üyeliğine getirildi. 1294’te (1877) Taberiye kadı vekili ve 1298’de (1881) Râşiyâ kadısı oldu. 1304 (1887) yılında Şam’da Avniye ve ardından Meydan mahkemesinde başkâtiplik görevinde bulundu. 4 Ramazan 1307 (24 Nisan 1890) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve ertesi gün Zehebiyye Kabristanı’nda defnedildi. Mensupları kalmadığı için ortadan kalkan mezheplerin ihyasına önem veren, müctehid imamların görüşleri konusunda geniş bilgi sahibi olduğu belirtilen ve fıkhî ahkâmı maddeleştirerek özetlemeye özel bir ilgisi bulunan Şattî, Şam müftüsü Mahmud Hamza Efendi’nin isteği üzerine Dâvûd ez-Zâhirî’nin görüşlerini bir risâlede toplamıştır. Ramazan aylarında Emeviyye Camii’nde ders vermiş, ayrıca Bâderâiyye (Bedrâiyye) Medresesi’nde yöneticilik ve müderrislik yapmıştır. Oğulları Ömer, Ma‘rûf, Muhammed Murâd ve Hasan ile Şam’a ve Hanbelî ulemâsına dair eserleriyle tanınan torunu Muhammed Cemîl de Şattî ailesinin yetiştirdiği âlimlerdendir.
Eserleri. 1. Baśŧu’r-râĥa li-tenâvüli’l-mesâĥa. Babasının kitabından ihtisar ederek bir harita eklediği eser 1875 yılında İstanbul’a gönderilmiş ve Maarif Nezâreti tarafından basılması emri çıkarılarak müellifi ödüllendirilmiştir. 2. el-Fetĥu’l-mübîn fî telħîśi kelâmi’l-farażiyyîn (Dımaşk 1313, 1353). 3. Tevfîķu’l-mevâddi’n-nižâmiyye li-aĥkâmi’ş-şerîǾati’l-İslâmiyye (Kahire 1325). Müellif çeşitli kaynaklardan derlediği ve “madde” diye adlandırdığı dinî, hukukî, idarî konularla ilgili 200 genel kuralı içeren risâlesinde söz konusu kuralların şer‘î dayanaklarına ve bazı açıklamalara da yer verir. 4. Risâle fî mesâǿili’l-İmâm Dâvûd ež-Žâhirî (Dımaşk 1330, İbn Kayyim el-Cevziyye’nin derlediği İħtiyârâtü’l-İmâm İbn Teymiyye ile birlikte). 5. el-ĶavâǾidü’l-Ĥanbeliyye fi’t-taśarrufâti’l-Ǿaķāriyye (Dımaşk 1929). Şattî’nin kaynaklarda adı geçen diğer başlıca eserleri de şunlardır: Śaĥâǿifü’r-râǿiż fî Ǿilmi’l-ferâǿiż, Teshîlü’l-aĥkâm fîmâ yaĥtâcü ileyhi’l-ĥükkâm (1000 maddeden oluştuğu belirtilir), Şerĥ Ǿale’d-Devri’l-aǾlâ li’ş-Şeyħi’l-ekber, el-Meŧâlibü’l-vefiyye fîmâ yaĥtâcü ileyhi’n-nüvvâbü’ş-şerǾiyye. Bunların dışında hesap, nahiv ve hadis terimleriyle ilgili birer eseri, babasının mi‘rac ve hacca dair kitaplarının muhtasarları ve zamanında başvuru kaynağı olarak kullanılan Dımaşk sularının taksimiyle ilgili çalışması anılabilir.
BİBLİYOGRAFYA:
Serkîs, MuǾcem, I, 1126; M. Cemîl eş-Şattî, Ravżü’l-beşer fî aǾyâni Dımaşķ fi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer, Dımaşk 1365/1946, s. 66-67; a.mlf., Terâcimü aǾyâni Dımaşķ fî nıśfi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer el-hicrî, Dımaşk 1367/1948, s. 36-38; a.mlf., Muħtaśaru Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile, Beyrut 1406/1986, s. 197-200; İskender Lûkā, el-Ĥareketü’l-edebiyye fî Dımaşķ: 1800-1918, Dımaşk 1976, s. 237-240; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VI, 93; M. Mutî‘ el-Hâfız - Nizâr Abâza, Târîħu Ǿulemâǿi Dımaşķ, Dımaşk 1406/1986, I, 93-95; a.mlf.ler, ǾUlemâǿü Dımaşķ ve aǾyânühâ fi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer el-hicrî, Dımaşk 1412/1991, II, 564-567; M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, AǾlâmü Dımaşķ fi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer el-hicrî, Dımaşk 1408/1987, s. 312-313; Baytâr, Ĥilyetü’l-beşer fî târîĥi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer (nşr. M. Behcet el-Baytâr), Beyrut 1413/1993, III, 1623-1624; Zekî M. Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-Şarķıyye, Beyrut 1994, III, 502; Cemâleddin el-Kāsımî, Ŧabaķātü meşâhîri’d-Dımaşķıyyîn min ehli’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer el-hicrî (nşr. Mahmûd Abdülkādir el-Arnaût), Dımaşk 1427/2006, s. 37-38.
Ahmet Özel