ŞATTÎ, Muhammed Cemîl

(محمّد جميل الشطّي)

Muhammed Cemîl b. Ömer b. Muhammed eş-Şattî ed-Dımaşkī (1882-1959)

Suriyeli Hanbelî âlimi, kadı, edip ve tarihçi.

18 Safer 1300’de (29 Aralık 1882) Şam’da doğdu. Bir ulemâ ailesinden olup Muhammed b. Hasan eş-Şattî’nin torunudur. Babası Ömer eş-Şattî, amcası Murâd eş-Şattî, babasının amcası Ahmed eş-Şattî’den ve Ebü’l-Feth el-Hatîb’den sarf ve nahiv yanında fıkıh ve ferâiz başta olmak üzere dinî ilimler alanında çeşitli dersler aldı. Bekrî el-Attâr ve Bedreddin el-Hasenî’den hadis okudu. Uzun süre Cemâleddin el-Kāsımî’nin ve diğer bazı âlimlerin derslerine devam ederek icâzet aldı. Bu arada dinî ilimler, tarih ve edebiyat alanlarında araştırmalar yaptı. 1895 yılından itibaren Şam mahkemelerinde kâtiplik ve başkâtiplik, ayrıca kadılık gibi çeşitli görevler yaptı. 1916’da Emeviyye Camii’nde Hanbelî imamlığı ile görevlendirildi; 1929’da bunun yanında Hanbelî müftülüğüne tayin edildi. 1933’ten itibaren vefatına kadar Bâderâiye (Bedrâiye) Medresesi Mescidi’nde hatiplik yaptı. Şam ve çevresinden birçok kişi fetva sormak üzere kendisine başvurmaktaydı. Bu arada Suudi Arabistan ve bazı Körfez ülkelerinde tanındı; devlet ricâli, ilim adamları, toplumun önde gelenleri ve Hanbelî mezhebi mensupları ile dostluk kurdu. Şattî 22 Temmuz 1959 tarihinde Şam’da vefat etti ve Dahdâh Mezarlığı’nda defnedildi. Küçük yaştan itibaren şiirle de meşgul olmuş, birçok şiiri ve Şam’da neşredilen et-Temeddünü’l-İslâmî dergisinde çok sayıda yazısı yayımlanmıştır. Aynı zamanda Cem‘iyyetü’l-ulemâ’nın üyesiydi. Görüşlerinde mutedil, mezhep taassubundan uzak, çekişmelerden kaçınan bir kişiliğe sahip olan Şattî muhatabında sevgi uyandıran bir kimse olup ilim tâliplerine yardımcı olur, ilim öğrenmeye ve öğrendiklerini başkalarına öğretmeye çalışırdı.

Eserleri. Şattî’nin önemli bazı eserleri şunlardır: 1. Ravżü’l-beşer fî aǾyâni Dımaşķ fi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer 1200-1300 h. 264 biyografinin yer aldığı eserin sonunda müellif kendi hayatını da yazmıştır (Dımaşk 1365/1946). 2. Terâcimü aǾyâni Dımaşķ fî nıśfi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer 1301-1350h. Önceki eserin zeyli olup 115 kişinin biyografisini içermekte, 153 kişinin ismi, meşhur olduğu alan ve ölüm tarihi zikredilmektedir (Dımaşk 1367/1948). 3. AǾyânü Dımaşķ fi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer ve nıśfi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer min 1201-1350h. Önceki iki eserin bir araya getirilmesinden oluşmaktadır (Dımaşk 1414/1994). 4. eż-Żıyâǿü’l-mevfûr fî aǾyâni (terâcimi) Benî Ferfûr. Müellifin mensubu bulunduğu Benî Ferfûr ailesinin ileri gelenleri hakkındadır (nşr. Muhammed Sâlih el-Ferfûr, Dımaşk 1382/1962). 5. Muħtaśaru Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile (Dımaşk 1339; nşr. Fevvâz Ahmed ez-Zemerlî, Beyrut 1406/1986). 6. el-Fetĥu’l-celî fi’l-ķażâǿi’l-Ĥanbelî. Ebü’l-Ferec İbn Kudâme’den Şattî’ye kadar Dımaşk’ta kadılık yapan Hanbelî âlimlerinin biyografilerini içermektedir (Mv.AU, XIV, 466). 7. el-Vasîŧ beyne’l-ifrâŧ ve’t-tefrîŧ. Vehhâbîlik ve muhaliflerine dairdir (Dımaşk 1340). 8. el-Burhân Ǿalâ śıĥĥati resmi muśĥafi’l-Ĥâfıž ǾOŝmân (Dımaşk 1360). 9. Ķānûnü’ś-śulĥ ve ġayrihî mine’l-ķavânîni’t-Türkiyye (Dımaşk 1331). 10. es-Seyfü’r-Rabbânî. Kādiyânîliğe reddiye olarak yazılmıştır (Dımaşk 1350). 11. Risâle fî Ǿilmi’l-ferâǿiż (Dımaşk 1329). 12. ed-Durûsü’l-farażiyye (Dımaşk 1363). 13. el-Manžûmâtü’ş-Şaŧŧıyye (Dımaşk 1329).

Neşirleri: Hasan eş-Şattî, Muħtaśaru ǾAķīdeti’s-Seffârînî; Kelvezânî, ǾAķīdetü ehli’l-eŝer (Dımaşk 1326); Muhammed b. Hasan eş-Şattî, Tevfîķu’l-mevâddi’n-nižâmiyye li-aĥkâmi’ş-şerîǾati’l-İslâmiyye (Kahire 1325); Mer‘î b. Yûsuf el-Kermî, Ġāyetü’l-müntehâ fi’l-cemǾi beyne’l-İķnâǾ ve’l-Müntehâ (M. Züheyr eş-Şâvîş ile birlikte, I-III, Dımaşk 1378); Muhammed b. Hasan eş-Şattî, Risâle fî mesâǿili’l-İmâm Dâvûd ez-Zâhirî (Dımaşk 1330, İbn Kayyim el-Cevziyye’nin derlediği İħtiyârâtü’l-İmâm İbn Teymiyye ile birlikte); Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî, Tenķīĥu’s-Sirâciyye fî ferâǿiżi’l-Ĥanefiyye (Dımaşk 1363) (ayrıca bk. Muhammed Cemîl eş-Şattî, Ravżü’l-beşer fî aǾyâni Dımaşķ fi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer 1200-1300h., s. 268; Muhammed Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, s. 254).

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed Cemîl eş-Şattî, Ravżü’l-beşer fî aǾyâni Dımaşķ fi’l-ķarni’ŝ-ŝâliŝ Ǿaşer, Dımaşk 1365/1946, s. 267-269 (müellifin otobiyografisi); a.mlf., AǾyânü Dımaşķ, Dımaşk 1414/1994, s. 433-435; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IX, 161; İskender Lûkā, el-Ĥareketü’l-edebiyye fî Dımaşķ: 1800-1918, Dımaşk 1976, s. 129, 238-239; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerriħîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 428-429; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VI, 73; M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, AǾlâmü Dımaşķ fi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer el-hicrî, Dımaşk 1408/1987, s. 253-255; Hüseyin el-Avedât, “eş-Şaŧŧî, Muĥammed b. Cemîl”, Mv.AU, XIV, 463-466.

Mahmûd el-Arnaût