ŞERTÛNÎ, Reşîd b. Abdullah

(رشيد بن عبد الله الشرتوني)

Reşîd b. Abdillâh b. Mîhâîl b. İlyâs b. el-Hûrî eş-Şertûnî (1864-1906)

Arap dili ve edebiyatı ile Mârûnî tarihi âlimi, eğitimci.

Lübnan’ın Cebelilübnan vilâyetine bağlı Şûf kazasının Şertûn köyünde doğdu. Kisrüvân’daki Mâr Abde (Abdâ) Herheriyyâ okulunda öğrenim gördü. Çalışkanlığı ve zekâsıyla arkadaşları arasında temayüz etti. Arapça, Süryânîce ve Fransızca’sını geliştirdi. Özellikle sarf, nahiv, belâgat ve hitâbette ileri bir düzeye ulaştı. Tahsilini tamamlayınca Ayntirâz ve Ayntûre (Antûre) hıristiyan okullarında bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra Beyrut’taki Cizvitler’in yanında kendini ilme, eğitim ve basın hizmetine


verdi; okul kitapları yazdı, metin neşri ve kitap tercümesiyle meşgul oldu. Beyrut’taki Cizvit (el-Âbâü’l-Yesûiyyûn) Fakültesi’nde yirmi üç yıl Arap dili ve edebiyatı, Mârûnîler’e ait Kıddîs Yûsuf Fakültesi’nde hitâbet ve belâgat dersleri verdi. Cizvitler’in el-Beşîr gazetesinde on beş yıl muharrirlik yaptı (1891-1906). Aķrebü’l-mevârid adlı sözlüğün müellifi, ağabeyi Saîd eş-Şertûnî gibi aktif bir kişiliğe sahipti. Telif yöntemi, anlatım ve üslûp açısından öğrencilerle gençler üzerinde büyük etki bıraktı. “Muallim” lakabıyla anılan Reşîd eş-Şertûnî, XIX. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarında modern eğitim yöntemlerini uygulayan eğitimcilerin öncülerinden biri oldu. Arap grameriyle belâgatının öğretiminde talebenin vaktini boşa harcamasına yol açan eski kitaplara karşı bir mücadele başlattı. Fransızca gramerleri esas alarak modern gramer kitapları dizisi hazırladı. Aynı yöntemle belâgat kitapları yazmak istediyse de ömrü buna yetmedi. 1905 yılı sonlarında Kahire’deki Cizvit okuluna giden Şertûnî burada bir yıl kadar Arap dili ve edebiyatı dersleri verdi. 1906 yazını ailesinin yanında geçirmek üzere geldiği Lübnan’da hastalandı ve 23 Ekim 1906’da öldü, Şertûn köyündeki babasının kabri yanına defnedildi.

Eserleri. A) Telif: 1. Mebâdiǿü’l-ǾArabiyye fi’ś-śarf ve’n-naĥv (I-IV, Beyrut 1900, 1902, 1905, 1906, 1910, 1924, 1933, 1957, 1960). Arap gramerinin modern dil öğretimi yöntemlerine uygun biçimde hazırlanan ilk serilerdendir; yazıldığı zamandan günümüze kadar Lübnan, Suriye, Mısır ve Türkiye gibi ülkelerde büyük ilgi görmüştür. Eserde ilk ciltten son cilde kadar titiz bir bölümlemeyle konular özlü anlatımdan ayrıntılara doğru gittikçe genişleyen kademeli bir yöntemle ele alınmış, bu arada örnekler ve alıştırmalarla takviye edilmiştir. Eser bu özelliklerinden dolayı uzun süre okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur. 2. Miftâĥu’l-ķırâǿe ve’l-ħaŧ ve’l-ĥisâb. İlkokullar için modern yöntemle hazırlanan eser resimli olup güzel ahlâka yönlendirici metinler içerir (Beyrut 1909). 3. Temrînü’ŧ-ŧullâb fî (ķavâǾidi)’t-taśrîf ve’l-iǾrâb I-II. Çok rağbet gördüğünden defalarca basılmıştır (Beyrut 1886, 1888, 1899). Eserdeki temrinlerin çözümünü içeren bir öğretmen kitabı da mevcuttur. 4. et-Tuĥfetü’l-edebiyye fi’l-ķırâǿati’l-ǾArabiyye (Beyrut 1899, 1902, 1907). 5. Nehcü’l-Mürâsele (Kitâbü’l-Mürâselât). Çeşitli konularda kompozisyon ve mektup örneklerinden ibarettir (Beyrut 1887). 6. Ħutbe Ŝenâǿiyye (Beyrut 1897). 7. el-MecâmiǾu’l-Mârûniyye (Beyrut 1904). Müellifin bunların dışında Arap dili ve edebiyatı ile Mârûnî tarihine dair yayımlanmamış eserleri bulunmaktadır.

B) Tercüme. Şertûnî’nin Fransızca’dan Arapça’ya olan çevirileri şunlardır: Dû Kûbiye el-Yesûî, ez-Zenbeķatü’l-behiyye fî sîreti rehbeneti’l-YesûǾiyye (Beyrut 1885); Reyĥânetü’l-eźhân fî sîreti Mâr Liyûs Ganzâġa ve Mâr Stenslâvus Kustekâ (Beyrut 1885); et-Tevfîķ beyne’l-Ǿilm ve Sifri’t-Tekvîn; Mažharü’ś-śalâĥ fî sîreti’l-Ķıddîs Alfons Rodrikes el-YesûǾî (Beyrut 1887); Martin el-Yesûî, Târî-ħu Lübnân el-ķadîm (Beyrut 1899, 1980); Rîgû el-Yesûî, es-Seferü’l-Ǿacîb ilâ bilâdi’ź-źeheb; Henri Lammens, Ĥabîsü Buĥayreti Ķuds; er-Riĥletü’s-Sûriyye fî Emrika’l-vüsŧâ ve’l-cenûbiyye; Tûncûrcî el-Yesûî, Ǿİlmü’l-felsefe; Kalbis Lînîfer, Ħitâb fî Külliyyeti’l-Ķıddîs Yûsuf (Beyrut 1886); Menâretü’l-aķdâs (Beyrut 1895-1896); Târîħu’ŧ-Ŧâǿifeti’l-Mârûniyye (Beyrut 1890); Silsiletü’l-Beŧariķati’ŧ-Ŧâǿifeti’l-Mârûniyye (Beyrut 1898); Şerĥu’t-Tekrîsât ve’ş-Şertûniyye (Beyrut 1902). Müellifin ayrıca el-Beşîr, el-Meşriķ, el-Miśbâĥ gibi gazete ve dergilerde makaleleriyle Stefan ed-Düveyhî’nin tarih kitaplarıyla ilgili neşir çalışmaları vardır.

BİBLİYOGRAFYA:

Filib dî Tarrâzî, Târîħu’ś-śıĥâfeti’l-ǾArabiyye, Beyrut 1913, II, 153; L. Şeyho, el-Maħŧûŧâtü’l-ǾArabiyye li-ketebeti’n-Naśrâniyye, Beyrut 1924, s. 123; Serkîs, MuǾcem, I, 1111; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), III, 24; Ömer Rızâ Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, Beyrut 1414/1993, I, 716; Antûn Cümeyyil, “Mebâdiǿü’l-ǾArabiyye”, el-Meşriķ, IX/17, Beyrut 1906, s. 815-817; L. Ş., “Miftâĥu’l-Ķırâǿe”, a.e., XI/2 (1908), s. 877; a.mlf., “Miftâĥu’l-Ķırâǿe”, a.e., XII/2 (1909), s. 793; E. R., “Mebâdiǿü’l-ǾArabiyye”, a.e., XIV/1 (1911), s. 75; Mahbûb el-Hûrî eş-Şertûnî, “Ĥayâtü’l-eħaveyn”, Mecelletü’z-Zühûr, III, Kahire 1999, s. 316-318; Emîl Ya‘kūb, “eş-Şertûnî, Reşîd”, Mv.AU, XIV, 308-310.

İsmail Durmuş