ŞEVKET ALİ
(شوكت علي)
(1873-1938)
Hindistan Hilâfet Hareketi önderlerinden, siyaset adamı.
Günümüzde Uttar Pradeş eyaletine bağlı olan Râmpûr’da doğdu. Çocuk yaşta iken babası Abdülali Han vefat edince kardeşleri Muhammed Ali ve Zülfikar Ali ile beraber annesi tarafından yetiştirildi. İlk eğitimini Bireli’de (Bereyli, Bareilly) aldıktan sonra Mohammadan Anglo-Oriental College’da (Aligarh Muslim University) öğrenimini tamamladı. 1896-1913 yılları arasında Kudh ve Agra’da kamu hizmetinde çalıştı. 1911’den itibaren kardeşiyle birlikte Kalküta’da dönemin en etkili müslüman siyasî gazetelerinden olan İngilizce Comrade ve 1913’te Delhi’de Urduca Hamdard (Hemderd) gazetelerini çıkardı. Böylece Hindistan’da Osmanlı Devleti ve hilâfeti lehindeki faaliyetleriyle ön plana çıkan isimlerden biri oldu. Çeşitli gazete ve dergilerdeki yazıları yanında Hindistan’da Osmanlılar için yardım toplanmasına ve Balkan savaşlarında doktorlardan oluşan bir heyetin Türkiye’ye gönderilmesine öncülük yaptı. Osmanlılar’ın yanında savaşmak üzere gönüllüler toplama girişimi İngilizler tarafından önlendi. I. Dünya Savaşı’nda İslâm’ın mukaddes beldelerinin korunması amacıyla faaliyete geçen Encümen-i Huddâm-ı Kâ‘be’nin kurucuları arasında yer aldı ve genel sekreterliğiyle icra kurulu başkanlığı yaptı. Aynı savaşta İngilizler’in bütün tedbirlerine rağmen Osmanlılar’ı destekledi, müslüman din adamlarına İngilizler lehine fetva vermesi yolunda yapılan baskılara karşı çıktı. 1919’da yıkıcı faaliyetlerde bulunduğu iddiasıyla İngilizler tarafından hapsedildi. Savaşın ardından hilâfet hukukunu korumak ve Osmanlı Devleti’ni desteklemek için oluşturulan Hindistan Hilâfet Hareketi’nin önderleri arasında yer aldı ve ilk hilâfet konferansının başkanlığına seçildi. Hindistan’daki pasif direniş hareketini ve Mahatma Gandi’yi desteklediğinden tekrar tutuklandı ve 1921-1923 yılları arasında hapis yattı. Daha sonra bağımsız Hindistan’daki Hindu-müslüman ilişkileri hususunda Gandi ve Hindistan Kongre Partisi ile görüş ayrılığına düştü. 1928 Nehru raporuna itiraz ederek müslümanlar için ayrı seçim sistemi önerdi. Hindistan’ın geleceğiyle ilgili I. ve II. Londra toplantılarına müslümanlar adına katıldı. 1931’de Dünya Müslümanları Kongresi’ni toplamak amacıyla Kudüs’e gitti. 1936’da Hindistan Müslümanları Birliği’nde yer aldı ve Muhammed Ali Cinnah ile birlikte hareket etti. 1934-1938 yıllarında Hindistan Müslümanları Birliği merkez idare heyetinde bulundu. Hindistan’ın bağımsızlığı için destek aramak üzere Arap ülkeleri, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde görüşmeler yaptı, konferanslar verdi. 26 Kasım 1938’de Delhi’de vefat eden Şevket Ali, Pakistan fikrinin ilk savunucularından biri olarak modern Hindistan’ın en etkili siyasî simaları arasında seçkin bir yere sahiptir.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed Ali Papers, New Delhi, Jamia Millia Islamia; National Archives of India, Home Political D, Proceedings, May 1915, nr. 36, October and December 1915; Home Political A, November 1914, nr. 33-38; Home Political B, 8 July 1914, Record of Interview with Shaukat Ali, ICP, nr. 206, Jan 1919; National Archives of India, Comrade 1911, 1912-1914, 1921, 28 November 1924; Muhammed Ali, My Life A Fragment (ed. Afzal Iqbal), Lahore 1942; Ahmad Jafri, Ali Bradran, Lahore 1963; Shan Muhammad, Unpublished Letters of the Ali Brothers, Delhi 1979; Masood Akhtar, Maulana Shaukat Ali: A Political Biography (yüksek lisans tezi, 1980), Islamabad, Quaidi Azam University; Mushirul Hasan, Mohamed Ali: Ideology and Politics, Delhi 1981; Azmi Özcan, Pan-İslamizm, Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924), Ankara 1997, s. 193-250; a.mlf., “Encümen-i Huddâm-ı Kâ‘be”, DİA, XI, 179; M. Naeem Qureshi, Pan-Islam in British Indian Politics: A Study of the Khilafat Movement, 1918-1924, Leiden 1999, bk. İndeks; a.mlf., “Hindistan Hilâfet Hareketi”, DİA, XVIII, 110.
Azmi Özcan