SEVÜK, İsmail Habip
(1892-1954)
Edebiyat tarihçisi, eğitimci ve yazar.
Edremit’te doğdu. Asıl adı İsmail Hakkı’dır. Kafkas kökenli bir aileye mensup olan babası, askerliğe intisap etmeden önce Sındırgılı Habib Efe namıyla tanınan jandarma binbaşısı Mustafa Habib, annesi Şeyh Mehmed Efendi’nin kızı Âbide Hanım’dır. İlk öğrenimine Edremit’te başladı; Edremit Rüşdiyesi (1904), Bursa İdâdîsi (1909) ve Dârülfünûn-ı Osmânî Hukuk Mektebi’ni (1913) bitirdi. Dârülfünun öğrencisiyken konferanslarına devam ettiği Türkocağı’nda dönemin önde gelen edip ve düşünürleriyle tanıştı. Kastamonu Sultânîsi edebiyat öğretmenliğine tayin edilince (1913) hem İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin kulüp müdürlüğünü, hem de bu cemiyetin yayın organı olan Köroğlu gazetesinin başyazarlığını üstlendi. Bir süre sonra Yeşil Ilgaz adıyla çıkmaya başlayan gazetedeki yazılarında daha çok I. Dünya Savaşı ile ilgili konuları işledi. “Mâzide Kastamonu” ve “Köylü Ruhu” başlıklı dizi yazılarının yanı sıra “Kadınlık-Erkeklik” adlı iki perdelik bir oyun kaleme aldı. 1919’da İzmir Sultânîsi edebiyat öğretmenliğine nakledildi. Fakat işgal altında bulunan İzmir’de şartlar giderek ağırlaştığı için 1920 Haziranında tekrar Kastamonu’ya döndü ve bu defa Kuvâ-yi Milliye’nin en önemli yayın organlarından Açıksöz gazetesinin başyazarı oldu. 20 Ağustos 1921 - 12 Ekim 1922 tarihleri arasında bu gazetede 109 başyazısı ve altmış sekiz fıkrası yayımlandı (İsmail Habib Sevük’ün Açıksöz’deki Yazıları 1921-1922, haz. Mustafa Eski, Ankara 1998). Ankara Erkek Lisesi edebiyat öğretmeni iken Aralık 1922’de Yunus Nadi’nin Yeni Gün gazetesinde yazarlığa başladı. Hem bu gazetenin hem Anadolu Ajansı’nın muhabiri olarak Atatürk’ün 1923 Martında Adana-Mersin-Konya illerine yaptığı seyahate katıldı. Dönüşte izlenimlerini bir dizi halinde Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde yayımladı. Edirne Maarif müdürlüğü (1924) sırasında Edirne Türk Ocağı başkanlığını da üstlendi. 1926’da Maarif teşkilâtının yeniden düzenlenmesi üzerine Antalya bölgesi (9 Ekim 1926), daha sonra Adana bölgesi (1 Temmuz 1927) Maarif eminliğine tayin edildi. Bu görevi sırasında çıkardığı Maarif ve Memleket dergilerine çeşitli yazılar yazdı. Maarif eminlikleri kaldırılınca 28 Ağustos 1931 tarihinde Galatasaray Lisesi edebiyat öğretmenliğine getirildi. 1939 yılının sonuna doğru Mustafa Nihat Özön’ün Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi adlı eseri hakkında kaleme aldığı yazılar basında birçok yazarın katıldığı tartışmalara yol açtı. 1943’te VII. dönem Sinop milletvekili olarak meclise girdi. 1946 seçimlerinde aday gösterilmedi. Son yıllarını yazılarına adayan İsmail Habip 17 Ocak 1954’te öldü ve Merkez Efendi Mezarlığı’na defnedildi.
Eserleri. 1. Pontus Meselesi (Ankara 1338). Altı kişilik bir komisyon tarafından hazırlanan kitabın “Pontus Mezalimi” başlıklı ikinci kısmını yazan İsmail Habip 1 Ocak - 22 Haziran 1922 tarihleri arasında Orta Karadeniz bölgesinde Pontusçu Rumlar’ın yaptığı mezalimi belge ve fotoğraflarla ayrıntılı biçimde anlatmaktadır. 2. İmtihan Veren Millete (Kastamonu 1339). 1923 seçimlerinde seçim müfettişi olarak Kastamonu Sultânîsi’nde verdiği konferans metnidir. 3. Türk Teceddüd Edebiyatı Tarihi (İstanbul 1924). “Medhal”, “Tanzimat Edebiyatı”, “Servet-i Fünûn Edebiyatı”, “Millî Cereyan Edebiyatı” başlıklı dört bölüm halinde düzenlenen eserde Türk edebiyatı, Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar yer yer Fransız edebiyatı ile
mukayese edilerek anlatılmaktadır. Bazı sübjektif değer yargılarından dolayı eser Fazıl Ahmet (Aykaç), Sabri Esat (Siyavuşgil), Mehmed Rauf, Ahmed Hâşim ve Cenab Şahabeddin’in de katıldığı tartışmalara yol açmıştır. 4. Edebî Yeniliğimiz. Maarif Vekâleti’nin isteği üzerine Türk Teceddüd Edebiyatı Tarihi’nin birtakım ilâvelerle yeniden basımıdır (I-II, Ankara 1931-1932). Daha sonra eser bazı kısaltmalarla ve “Edebî Neviler” bölümünün eklenmesiyle tek cilt halinde yayımlanmış (İstanbul 1935), Yeni Edebî Yeniliğimiz adıyla da basılmıştır (1940). 5. Neler Dediler: Türk Teceddüd Edebiyatı Tarihi Hakkında Tenkitler ve Cevaplarım (İstanbul 1928). Eserde Fazıl Ahmet, Ahmed Hâşim, Mehmed Rauf, Muzaffer Hamit, Reşat Nuri (Güntekin), Yusuf Nazir ve Cenab Şahabeddin’in yazıları ile İsmail Habip’in Mehmed Rauf ve Cenab Şahabeddin’e verdiği cevaplar yer almaktadır. 6. Tuna’dan Batıya (İstanbul 1935). 1934 yazında üç buçuk aylık bir Avrupa seyahatine çıkan yazarın Cumhuriyet gazetesinde “Avrupa Yolundan Notlar” başlığı altında yayımladığı seyahat intibalarının kitap haline getirilmiş şekli olup basında yankı uyandırmış ve biri tarihsiz üç baskısı daha yapılmıştır (1944, 1987). 7. O Zamanlar (1920-1923) (İstanbul 1937). İzmir’e Doğru, Açıksöz, Yeni Gün ve Hâkimiyet-i Milliye gazetelerinde çıkan Millî Mücadele yazılarından bir kısmını ihtiva etmektedir. 8. Atatürk İçin (İstanbul 1939). Başta Cumhuriyet gazetesi olmak üzere çeşitli süreli yayınlarda neşrettiği Atatürk hakkındaki yazılarından oluşmaktadır. 9. Avrupa Edebiyatı ve Biz (I-II, İstanbul 1940-1941). Eserde başlangıçtan 1940 yılına kadar Avrupa edebiyatıyla Türkler’in İslâm medeniyetine girdikten sonraki edebiyatları ve Avrupa Ortaçağı ile İslâm medeniyetinin teşekkülü mukayeseli olarak anlatılmaktadır. Özellikle Batı dillerinden yapılmış, oldukça zengin açıklamalı tercümeler bibliyografyası eserin önemini arttırmaktadır. Yazarın İslâm medeniyeti hakkındaki tesbitleri Eşref Edip’le aralarında şiddetli bir kalem tartışmasına yol açmıştır. 10. Edebiyat Bilgileri (İstanbul 1942). Divan edebiyatı, halk edebiyatı ve yeni Türk edebiyatının manzum ve mensur türleriyle vezinler ve edebî sanatlar üzerinde durulmaktadır. 11. Yurttan Yazılar (İstanbul 1943). Adana’da çıkardığı Maarif ve Memleket dergilerindeki yazıları ile 1936 yazında yaptığı, yurt gezisiyle ilgili intibalarını içermektedir. 12. Türk Güreşi (İstanbul 1948). 13. Dil Davası (İstanbul 1949). 1948-1949 yıllarında Cumhuriyet gazetesinde yazdığı on dokuz yazının birtakım ilâve ve değişikliklerle bir araya toplanmasından oluşmaktadır. 14. Tanzimat Devri Edebiyatı (İstanbul 1951). Liselerin üçüncü sınıfları için ders kitabı olarak hazırlanmıştır. 15. İkbal Hakkında Konferanslar (İstanbul 1952). Muhammed İkbal’in 14. ölüm yıl dönümü münasebetiyle Türkiye-Pakistan Kültür Cemiyeti’nin 21 Nisan 1952’de İstanbul’da düzenlediği konferansta Ali Nihad Tarlan, İsmail Habip Sevük ve Abdülkadir Karahan’ın yaptığı konuşmaları ihtiva etmektedir. 16. Mevlâna (İstanbul 1954). XI-XIII. yüzyıl Türk edebiyatı hakkında kısa bilgiler verildikten sonra Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin hayatı ve eserleri anlatılmakta, bazı şiirleri tahlil edilmektedir. 17. Yunus Emre (İstanbul 1955). Eserde Yûnus Emre’nin şiirlerinden seçmelere de yer verilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
İsmail Habip [Sevük], Neler Dediler: Türk Teceddüd Edebiyatı Tarihi Hakkında Tenkitler ve Cevaplarım, İstanbul 1928; Ahmet Hamdi Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler (haz. Zeynep Kerman), İstanbul 1969, s. 457-462; Nezahat Özcan, İsmail Habip Sevük: Hayatı ve Edebiyat Tarihçiliği (doktora tezi, 1999), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Ruşen Eşref Ünaydın’dan Hasan Âli Yücel’e “Diyorlar ki” İçin Bir Mektup (haz. Nuri Sağlam), İstanbul 2001, s. 32-34; Zeki Gezer, İsmail Habib Sevük’ün Hayatı ve Eserleri (yüksek lisans tezi, 2001), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; İsmail Hakkı Baltacıoğlu, “İsmail Habib Sevük ile Görüştüm”, Yeni Adam, XIII/475-476, İstanbul 1944, s. 6-7; Hasan Âli Yücel, “İsmail Habip”, Cumhuriyet, İstanbul 21 Ocak 1954; Kadircan Kaflı, “Sevük”, Yeni Sabah, İstanbul 23 Ocak 1954; Nazım Kemal, “İsmail Habip”, a.e. (25 Ocak 1954); Hıfzı Topuz, “İsmail Habip Galatasaray’da”, Akşam, İstanbul 25 Ocak 1954; Memet Fuat, “Şairi Beğen Fakat Aldanma! [İsmail Habib Sevük’ün Nazım Hikmet’le İlgili Görüşleri]”, Adam Sanat, sy. 58, İstanbul 1990, s. 5-12; “Sevük, İsmail Habib”, TDEA, VII, 548-549.
Nuri Sağlam