ŞİNKĪTÎ, Muhammed Emîn
(محمّد الأمين الشنقيطي)
Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkādir el-Cekenî el-Himyerî eş-Şinkītî (1907-1974)
Moritanya asıllı tefsir âlimi.
1325’te (1907) Moritanya’da Şinkīt (Shinqıt) bölgesindeki Tenbe’de Ceken kabilesine mensup bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailesi Moritanya halkının “ehlü’z-zâviye” (ehlü’l-ilm) dediği bir kesimindendir. Küçük yaşta babasını kaybeden Muhammed Emîn dayısı Abdullah b. Muhammed el-Muhtâr’dan hıfzını tamamladı. İlme önem veren bir çevrede yetişti. Küçük yaşta dayısının oğlu Sîdî Muhammed b. Ahmed’den resm-i Osmânî’yi, on altı yaşlarında kıraat ilminde Verş ve Kālûn rivayetlerini öğrendi. İbn Ahmed el-Efrem diye tanınan Muhammed b. Sâlih, Ahmed el-Efrem b. Muhammed el-Muhtâr, Ahmed b. Ömer, Muhammed Ni‘me b. Zeydân, Ahmed b. Mûd, Ahmed Fâl b. Âde gibi âlimlerden ders aldı. Tefsir ve ulûmü’l-Kur’ân alanlarında yetişti. Şinkītî hac farîzasını ifa etmek üzere 1947’de yola çıktı; beş ay süren yolculuğu sırasında çeşitli yerlerde ders okuttu. Suudi Arabistan’a ulaştıktan bir müddet sonra Kral Abdülazîz’in talebe okutma teklifini kabul ederek Medine’ye yerleşti. Mescid-i Nebevî’de tefsir dersleri verdi, Kur’an’ı iki defa baştan sona kadar tefsir etti. 1951’de Riyad Üniversitesi’ne tayin edildi. Burada on yıl Arapça, tefsir, fıkıh usulü ve mantık gibi dersler okuttu. 1961’de Medine İslâm Üniversitesi’ne geçerek burada da on iki yıl çeşitli derslere girdi. Ayrıca Bilim Adamları Konseyi ve Râbıtatü’l-âlemi’l-İslâmî gibi teşkilâtlarda görev aldı. Onun Moritanya ve Suudi Arabistan’daki talebeleri arasında oğulları Abdullah ve Muhammed Muhtâr ile Atıyye Muhammed Sâlim, Abdülazîz b. Bâz, Muhammed el-Ensârî, Sâlih b. Muhammed Lüheydân ve Muhammed b. Sâlih Useymîn gibi isimler yer almıştır. Şinkītî 11 Ocak 1974’te hac görevi sonrasında Mekke’de vefat etti ve Cennetü’l-Muallâ’ya defnedildi.
Eserleri. 1. Eđvâǿü’l-beyân fî îżâĥi’l-Ķurǿân bi’l-Ķurǿân. Rivayet ve dirayet metotlarının bir arada kullanıldığı bir tefsir olup, Şinkītî’nin vefatı sebebiyle Mücâdile sûresinden sonraki kısmı talebelerinden Atıyye Muhammed Sâlim tarafından tamamlanmıştır (Riyad 1403/1983; Kahire 1988; Beyrut 1415). Bütün âyetlerin tefsirine yer verilmeyen eserde ahkâm âyetleri üzerinde genişçe durulmuş, ilâhî isim ve sıfatların te’vilinde Selefî bir yaklaşım benimsenmiş, İsrâiliyat türü haberlerden ve zayıf rivayetlerden kaçınılmıştır. Abdullah b. Muhammed b. Ahmed et-Tayyâr ile Abdülazîz b. Muhammed b. Abdullah el-Heclân müellifin bu eserindeki hacla ilgili görüşlerini Mensekü’l-İmâm eş-Şinķīŧî adıyla bir araya getirmişlerdir (bk. bibl.). 2. MenǾu cevâzi’l-mecâz fi’l-münzeli li’t-teǾabbüdi ve’l-iǾcâz. Allah’ın isim ve sıfatlarının mecazi anlama geldiği yönündeki iddiaların reddedildiği eserde konu Selef anlayışıyla ele alınmıştır (Kahire, ts. [Mektebetü İbn Teymiyye]; Riyad 1376/1956). 3. DefǾu îhâmi’l-ıżŧırâb Ǿan âyâti’l-Kitâb. Kur’an âyetleri arasında çelişkinin bulunmadığı konusuyla ilgili olan eser
tefsir literatüründeki müşkilü’l-Kur’ân türünün bir örneğini teşkil eder (Riyad 1375/1955; Kahire, ts. [Mektebetü İbn Teymiyye]). 4. Müźekkire fî uśûli’l-fıķh. İbn Kudâme’nin Ravżatü’n-nâžır adlı eserini açıklayan bir ders kitabıdır. Hanbelî usulüne dair bir eser olmakla birlikte Ravżatü’n-nâžır Gazzâlî’nin el-Müstaśfâ’sından, Şinkītî de bu çalışmasında Mâlikî usul eseri Merâķı’s-suǾûd’dan etkilendiği için kitap Hanbelî, Mâlikî ve Şâfiî mezheplerinin fıkıh usulündeki yaklaşımlarını tanıma açısından yararlıdır. Ayrıca bazı meselelerde Hanefî mezhebinin görüşlerine de yer verilmiştir (Medine 1391; Kahire 1409/1989). 5. Meĥâsinü’l-İslâm ve’r-red Ǿalâ ebâŧîli ħuśûmih (nşr. Sâid Ömer Gāzî, Kahire 1405/1984). 6. el-İķlîd li’l-esmâǿ ve’ś-śıfât ve’l-ictihâd ve’t-taķlîd (nşr. Şerîf b. Muhammed b. Fuâd, Kahire 1988). 7. Recezün fî fürûǾi meźhebi Mâlik. Satım vb. akidler ve rehinle ilgili bir eserdir. 8. Nažmün fi’l-ferâǿiż. 9. Elfiyye fi’l-manŧıķ (müellifin Moritanya’da telif ettiği son üç eserin yazma halinde olduğu belirtilmiş, ancak nüshaları hakkında bilgi verilmemiştir; bk. Adnân b. Muhammed Âlü Şeleş, s. 65). Şinkītî’nin ayrıca MeǾâricü’s-suǾûd ilâ tefsîri sûreti Hûd, Tefsîru sûreti’n-Nûr, Şerĥ Ǿalâ Merâķı’s-suǾûd, Şerĥ Ǿalâ Süllemi’l-Aħđarî min fenni’l-manŧıķ, Âdâbü’l-baĥŝ ve’l-münâžara, Riĥletü’l-ĥac ilâ Beytillâhi’l-ĥarâm gibi kitaplarının yanı sıra risâle, makale, matbu ve sesli konferans kayıtları türünden eserleri bulunmaktadır (eserlerinin listesi için bk. Parlak, s. 32-49).
Şinkītî üzerine Süleyman el-Malak (eş-Şinķīŧî ve menhecühû fî Eđvâǿi’l-beyân, 1401, Riyad, İmam Muhammed b. Suûd Üniversitesi), Semîre b. Sakr b. Hüseyin Âlü Muhammed (eş-Şinķīŧî ve menhecühû fi’t-tefsîr, 1409, Cidde, Melik Abdülazîz Üniversitesi), Muhammed Kacvî (Muĥammed el-Emîn eş-Şinķīŧî ve menhecühû fi’t-tefsîr, 1411/1991, Fas, Sîdî Muhammed b. Abdullah Üniversitesi), Abdurrahman es-Südeys (Cühûdü’ş-Şinķīŧî fi’l-Ǿaķīde, 1412, Ümmülkurâ Üniversitesi), Abdülazîz b. Sâlih b. İbrâhim et-Tûyân (Cühûdü’ş-Şeyħ Muĥammedi’l-Emîn eş-Şinķīŧî fî Ǿaķīdeti’s-selef, 1412/1991, Medine İslâm Üniversitesi) ve Ali el-Hasan es-Serhânî (el-Mesâǿilü’n-naĥviyye ve’ś-śarfiyye fî Eđvâǿi’l-beyân, 1417, Ümmülkurâ Üniversitesi) yüksek lisans tezi; Fermân İsmâil İbrâhim (eş-Şeyħ eş-Şinķīŧî ve tefsîruhû Eđvâǿü’l-beyân, 1997, Bağdat Üniversitesi), Orhan Parlak (bk. bibl.) ve Ebü’l-Münzir Adnân b. Muhammed Âlü Şeleş (Menhecü’l-ǾAllâme eş-Şinķīŧî fî tefsîrihî Eđvâǿi’l-beyân başlığı ile hazırlanan tez el-ǾAllâme eş-Şinķīŧî müfessiren adıyla yayımlanmıştır, bk. bibl.) doktora tezi hazırlamıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed Emîn eş-Şinkītî, Eđvâǿü’l-beyân fî îżâĥi’l-Ķurǿân bi’l-Ķurǿân, Riyad 1403/1983, Atıyye M. Sâlim’in girişi, I, 2-64; Râşid b. Osman b. Ahmed ez-Zehrânî, İtĥâfü’n-nübelâǿ bi-siyeri’l-Ǿulemâǿ, Riyad 1977, I, 117-147; Abdurrahman b. Abdülazîz es-Südeys, Tercemetü’ş-şeyħ Muĥammed el-Emîn eş-Şinķīŧî, Riyad 1412/1991; Tayyib b. Ömer b. Hüseyin, es-Selefiyye ve aǾlâmühâ fî Mûrîtânyâ, Beyrut 1995, s. 343-444; Abdullah b. Muhammed b. Ahmed et-Tayyâr - Abdülazîz b. Muhammed b. Abdullah el-Heclân, Mensekü’l-İmâm eş-Şinķīŧî, Riyad 1996, I, 11-35; Orhan Parlak, Muhammed Emîn eş-Şinkîtî ve Tefsirdeki Metodu (doktora tezi, 2000), SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 32-49; Adnân b. Muhammed Âlü Şeleş, el-ǾAllâme eş-Şinķīŧî müfessiren, Amman 1425/2005.
Erdoğan Baş