ŞİNŞEVRÎ
(الشنشوري)
Cemâlüddîn Abdullāh b. Muhammed b. Abdillâh b. Alî eş-Şinşevrî el-Maarrî el-Acemî (ö. 999/1591)
Şâfiî fakihi, hesap ve ferâiz âlimi.
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. 935 (1529) yılında doğdu. Fetĥu’l-ķarîbi’l-mücîb adlı eserinin mukaddimesinde belirttiğine göre (İhsanoğlu v.dğr., I, 90) aslen Şinşevr köyünden olup Suriye’nin kuzeybatısındaki Maarretünnu‘mân’da dünyaya gelmiştir. Mısır’da Menûfiye vilâyetine bağlı olan Şinşevr, müellifin er-Raĥbiyye şerhinin bazı hâşiyelerinde (Ali Paşa Mübârek, XII, 364) ve müellifine okunduğu belirtilen Fetĥu’l-ķarîbi’l-mücîb’e ait bir yazma nüshada (Ziriklî, IV, 129) bu şekilde kaydedilirken İbnü’l-Cey‘ân kelimeyi Şenşûr diye okumuştur (et-Tuĥfetü’s-seniyye, s. 107; ayrıca bk. Muhammed Remzî, III, 163-164). Celâleddin es-Süyûtî, Zekeriyyâ el-Ensârî ve Nûreddin el-Mahallî’nin öğrencisi olup Ezher’de ve diğer medreselerde ders vermiş, ferâiz konusunda kitaplar telif etmiş olan (Gazzî, II, 37-38; Ali Paşa Mübârek, XII, 365) babası Bahâeddin Muhammed’den ders aldı. Ezher’de hatiplik ve müderrislik yaptı. Onun Süyûtî ve Zekeriyyâ el-Ensârî’den ders okuduğuna dair Necmeddin el-Gazzî’nin verdiği bilgi (el-Kevâkibü’s-sâǿire, III, 161) yanlış olup Şinşevrî’nin doğumundan önce vefat eden bu iki zat yine Gazzî’nin yukarıdaki nakline göre onun değil babasının hocalarıdır. Şinşevrî’den ders alanlar arasında Muhammed b. Muhammed el-Meydânî ed-Dımaşkī ve Muhammed b. Ahmed el-Murâdî el-Kāhirî’nin adları anılmaktadır. Kendisiyle 986 (1578) yılında Kahire’de görüşen İbnü’l-Kādî onun hesap ve ferâizde âlim olduğunu kaydeder.
Eserleri. 1. el-Fevâǿidü’ş-Şinşevriyye fî şerĥi’l-Manžûmeti’r-Raĥbiyye. İbnü’l-Mütefennine diye tanınan Muvaffakuddin Muhammed b. Ali er-Rahbî’nin ferâize dair el-Urcûzetü’r-Raĥbiyye adlı eserinin şerhi olup (yazma nüshaları için bk. İhsanoğlu v.dğr., I, 91-92) üzerine birçok hâşiye yazılmıştır. Bunlar arasında İbrâhim b. Muhammed el-Bâcûrî’nin defalarca basılan (meselâ Kahire 1236, 1282, 1347) et-Tuĥfetü’l-ħayriyye, Muhammed b. Ali el-İdfînî el-Buhayrî’nin el-Lüǿlüǿetü’s-seniyye Ǿale’l-Fevâǿidi’ş-Şinşevriyye (a.g.e., I, 109), Yûsuf ez-Zeyyât’ın el-Vesîletü’l-berriyye ile’l-Fevâǿidi’ş-Şinşevriyye (a.g.e., II, 567), Ali b. Şattâ el-Menşelîlî’nin Taķyîdât Ǿalâ Şerĥi’ş-Şinşevrî (Melik Suûd Üniversitesi Ktp., nr. 5549), Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman el-Bûlâkī’nin el-Cevâhirü’l-mehdiyye li-ŧullâbi’l-Fevâǿidi’ş-Şinşevriyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 22055 B; nr. Ferâiz 322) adlı eserleriyle Muhammed b. Sâlim el-Hifnî (a.g.e., I, 212), Muhammed b. Mustafa el-Hudarî’nin (Kahire 1293) hâşiyeleri anılabilir. Muhammed b. Muhammed el-Besyûnî er-Reşîdî ile el-Emîrü’l-Kebîr es-Sünbâvî’nin de esere hâşiye yazdıkları bilinmektedir. J. D. Luciani bu şerhi ve Bâcû-rî’nin hâşiyesini Fransızca tercümesiyle birlikte neşretmiştir (Traité des successions musulmanes, éxtrait du commentaire de la Rahbia par Chenchouri, de la glose d’el Badjouri et d’autres auteurs arabes, Paris 1890; Cezayir 1896). Müellif bu eserini ayrıca ihtisar etmiştir (Mektebetü’l-Ezheri’ş-şerîf, nr. Genel 2168/Özel 35). 2. ed-Dürretü’l-muđıyye fî şerĥi’l-Fârıżıyye. Hanbelî âlimi Şemseddin Muhammed el-Fârızî el-Mısrî’nin yine ferâizle ilgili el-Manžûmetü’l-Fârıżıyye’sinin şerhidir (nşr. Muhammed b. Abdülazîz b. Mâni‘, Dımaşk 1381/1961). 3. el-Fevâǿidü’l-marđıyye fî şerĥi’l-Mülaķķabâti’l-Verdiyye. Zeynüddin İbnü’l-Verdî’nin ferâize dair el-Vesâǿilü’l-müheźźebe fi’l-mesâǿili’l-mülaķķabe (el-Mülaķķabâtü’l-Verdiyye) adlı eserinin şerhidir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mecâmi‘, nr. 22, 23; Mektebetü’l-belediyyeti’l-İskenderiyye, nr. N 2847 D). 4. Şerĥu’l-CaǾberiyye. Burhâneddin el-Ca‘berî’nin ferâizle ilgili eserinin şerhidir (Mektebetü’l-Ezheri’ş-şerîf, nr. Genel 2972/Özel 51). 5. Ħulâśatü’l-fiker fî şerĥi’l-Muħtaśar. İbn Hacer el-Askalânî’nin Nuħbetü’l-fiker adlı kendi eserini ihtisar ettiği el-Muħtaśar fî muśŧalaĥi ehli’l-eŝer’in şerhidir (nşr. Sâbır b. Muhammed b. Sa‘dullah ez-Ziyârî, Küveyt 1405/1984). 6. Fetĥu’l-ķarîbi’l-mücîb bi-şerĥi Kitâbi’t-Tertîb. Sıbtu’l-Mardînî’nin Tertîbü’l-MecmûǾ fi’l-ferâǿiż adlı eserinin şerhi olup bu metnin Sıbtu’l-Mardînî’nin hocası İbnü’l-Mecdî’ye nisbet edilmesi (a.g.e., I, 90; MuǾcemü’l-maħŧûŧât, II, 660) yanlıştır (krş. Keşfü’ž-žunûn, II, 1605; Ziriklî, VII, 55). Kitâbü’l-MecmûǾ Şemseddin Muhammed b. Şeref el-Kellâî’nin eseridir. Müellif hattı yazması günümüze ulaşan (Chester Beatty Library, nr. 3723) Fetĥu’l-ķarîbi’l-mücîb basılmıştır (kenarında Ebû Bekir b. Ahmed es-Sebtî’nin Şerĥu’r-Raĥbiyye’siyle birlikte, I-II, Kahire 1301, 1307, 1345). 7. Şerĥu Tuĥfeti’l-aĥbâb fî Ǿilmi’l-ĥisâb. Yine Sıbtu’l-Mardînî’nin eserine yazılan bu şerhin çeşitli nüshaları mevcuttur (King, II, 924-925; İhsanoğlu v.dğr., I, 94-95; Habeşî, I, 549). 8. Buġyetü’r-râġıb fî şerĥi Mürşideti’ŧ-ŧâlib ilâ esne’l-meŧâlib. İbnü’l-Hâim’in hesaba dair eserinin şerhi olup çeşitli nüshaları zamanımıza kadar gelmiştir (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 314, Lâleli, nr. 2748; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 3082, 7579; ayrıca bk. King, II, 908; İhsanoğlu v.dğr., I, 89). Müellif bu eserini ayrıca ihtisar etmiştir (İhsanoğlu v.dğr., I, 90). 9. Şerĥu’l-MaǾûne. İbnü’l-Hâim’in el-MaǾûne fî Ǿilmi’l-ĥisâbi’l-hevâǿî adlı eserinin şerhidir (Mektebetü’l-Ezheri’ş-şerîf,
nr. Genel 39980/Özel 326). 10. Ķurretü’l-Ǿayneyn. Zekeriyyâ el-Ensârî’ye ait Mesâĥatü’l-ķulleteyn adlı eserin şerhidir (yazma nüshaları için bk. a.g.e., I, 92-93).
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Hâim, el-MaǾûne fî Ǿilmi’l-ĥisâbi’l-hevâǿî (nşr. Hudayyir Abbas Muhammmed el-Münşidâvî), Bağdad 1988, neşredenin girişi, s. 39; Şerefeddin İbnü’l-Cey‘ân, et-Tuĥfetü’s-seniyye bi-esmâǿi’l-bilâdi’l-Mıśriyye, Kahire 1394/1974, s. 107; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, III, 63; Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâǿire, II, 37-38; III, 161; Keşfü’ž-žunûn, II, 1605, 1655; İbnü’l-İmâd, Şeźerât (Arnaût), X, 578-579; Ali Paşa Mübârek, el-Ħıŧaŧü’t-Tevfîķıyye, Kahire 1422/2001, XII, 364-365; Serkîs, MuǾcem, I, 508; II, 1146-1147; Brockelmann, GAL, II, 418; Suppl., II, 442; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 473; II, 219; A. J. Arberry, The Chester Beatty Library, A Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1958, III, 96; Muhammed Remzî, el-Ķāmûsü’l-coġrâfî li’l-bilâdi’l-Mıśriyye, Kahire 1958, III, 163-164; Fuâd Seyyid, Fihristü’l-maħŧûŧât: Neşretün bi’l-maħŧûŧâti’lletî iķtenethe’d-dâr min sene 1936-1955, Kahire 1380/1961, I, 230; G. Delanoue, Moralistes et politiques musulmanes dans l’Egypte du XIXe siècle (1798-1882), Caire 1982, I, 111; II, 590-591; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), IV, 128-129; VI, 157; VII, 54-55; D. A. King, Fihrisü’l-maħŧûŧâti’l-Ǿilmiyyeti’l-maĥfûža bi-Dâri’l-kütübi’l-Mıśriyye, Kahire 1986, II, 908, 924-925; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 175, 203; Ekmeleddin İhsanoğlu v.dğr., Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, İstanbul 1999, I, 53, 88-95, 109, 212; II, 567; a.mlf. - B. A. Rosenfeld, Mathematicians, Astronomers and Other Scholars of Islamic Civilization and Their Works (7th-19th c.), Istanbul 2003, s. 332; Abdullah Muhammed el-Habeşî, CâmiǾu’ş-şürûĥ ve’l-ĥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, I, 549; III, 1639-1040, 1662-1663, 1755-1756, 1855, 2021; MuǾcemü’l-maħŧûŧâti’l-mevcûde fî mektebâti İstânbûl ve Ânâŧûlî (haz. Ali Rıza Karabulut), [baskı yeri ve tarihi yok], II, 660.
Ahmet Özel