SLANE, William Mac-Guckin de
(1801-1878)
İrlanda asıllı Fransız şarkiyatçısı.
12 Ağustos 1801’de Belfast’ta doğdu. 1830 yıllarına doğru öğrenim için Paris’e gitti, Ecole des Langues Orientales’de okudu ve Silvestre de Sacy’in en parlak öğrencilerinden biri oldu. Fransız hükümeti tarafından 1843-1845 yıllarında Cezayir ve İstanbul’da görevlendirildi. Ardından Fransa’nın Afrika ordusunda mütercimlik yaptı ve başmütercimliğe yükseldi (1846). Légion d’Honneur nişanının “chevalier” (1846) ve “officier” (1852) pâyelerini aldı. Ordudaki görevinden ayrıldıktan sonra Paris’te Ecole des Langues Orientales’de yöneticilik yaptı, Arapça okuttu. Société Historique Algérienne’in kurucuları arasında yer alan Slane, ordudaki görevi ve Fransa’nın sömürge siyasetine sağlayacağı katkı sebebiyle Kuzey Afrika tarihine yakın ilgi duydu. Yaptığı tenkitli neşirler ve başta İbn Haldûn’un Muķaddime’si ile İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aǾyân’ı olmak üzere Arapça’dan yaptığı tercümelerle tanındı. Muķaddime’yi Fransızca’ya çevirirken Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi ve Cevdet Paşa tercümelerinden yararlanmasından Arapça yanında Türkçe de bildiği anlaşılmaktadır. Académie des Inscriptions et Belles-lettres, Conseil de la Société Asiatique de Paris, Académie Impériale des Sciences de Turin’in üyesi idi. 28 Mart 1872’de emekliye ayrıldı; 4 Ağustos 1878’de Passy’de (Paris) öldü.
Eserleri. Telifleri. 1. Lettre à M. Hase sur les premières expédition des musulmans en Mauritanie (Paris 1845). 2. Lettre adressée d’Alger à M. Reinaud, président de l’Académie des inscriptions et belles-lettres (Paris 1847). 3. Vocabulaire destiné à fixer la transcription en français des noms de personnes et de lieux usités chez les indigènes d’Algérie (Paris 1868). 4. Catalogue de la Bibliothèque orientale de feu M. Jules Mohl (Paris 1878). 5. Catalogue des manuscrits arabes de la Bibliothèque nationale (Paris 1883-1895).
Neşirleri. 1. İmruülkays b. Hucr, Dîvân: Nüzhetü źevi’l-keys ve tuĥfetü’l-üdebâǿ fî ķaśâǿidi İmriǿilķays (Fransızca tercümeyle birlikte, Paris 1837). 2. Ebü’l-Fidâ, Taķvîmü’l-büldân: Géographie d’Aboulfeda (I-II, Paris 1840, Joseph-Toussaint Reinaud ile birlikte). 3. Gustav L. Flügel, Nücûmü’l-furķān fî eŧrâfi’l-Ķurǿân: Concordantiae Corani Arabicae (Lipsiae 1842, 1878, J.-Toussaint Reinaud ve Julio de Mohl ile birlikte). 4. İbn Haldûn, Kitâbü Târîħi’d-düveli’il-İslâmiyye bi’l-Maġrib: Histoire des berbères et des dynasties musulmanes de l’Afrique septentrionale (el-Ǿİber’in Mağrib tarihine dair VI ve VII. ciltleri, I-II, Alger 1847-1851; Fransızca tercümesi, I-III, Paris 1852-1856; nşr. Mohand Oulhadj Laceb v.dğr., I-III, Alger 2001). 5. Ebû Ubeyd el-Bekrî, al-Muġrib fî źikri bilâdi İfrîķıyye ve’l-Maġrib (el-Mesâlik ve’l-memâlik’in Kuzey Afrika ile ilgili bölümü; Alger 1857, 1911). 6. İzzeddin İbnü’l-Esîr, el-Kâmil (491-628/ 1098-1231 yılları arası olayları, bir grup şarkiyatçıyla birlikte, neşir ve Fransızca tercüme, RHC Or., I [1872], s. 187-744; II/1 [1887], s. 1-180). 7. İzzeddin İbnü’l-Esîr, Târîħu’d-devleti’l-Atâbekiyye fi’l-Mevśıl (Haçlı seferleriyle ilgili bölümü, C. A. Barbier de Meynard’ın Fransızca tercümesiyle birlikte: “Histoire des atabegs de Mosoul”, RHC Or., II/2 [1876], s. 5-375). 8. Bahâeddin İbn Şeddâd, Sîretü Śalâĥiddîn (Fransızca tercümesiyle birlikte: RHC Or., III [1884], s. 3-370). 9. İbn Cübeyr, Nebźe min Riĥleti’bni Cübeyr / Extrait du voyage d’Ibn Djobeir (RHC Or., III [1884], s. 445-456). 10. Makrîzî, el-Münteķā min Aħbâri Mıśr li’bn Müyesser (Haçlı seferleriyle ilgili bölümü, Fransızca tercümesiyle birlikte: RHC Or., III [1884], s. 457-473).
Tercümeleri. 1. Ebû Ubeyd el-Bekrî, Description de l’Afrique septentrionale (el-Muġrib’in tercümesi; Paris 1859, 1913, 1965; Algiers 1910). 2. İbn Hallikân, Ibn Khallikan’s Biographical Dictionary (Vefeyâtü’l-aǾyân’ın tercümesi, I-IV, Paris 1842-1871; nşr. S. Moinul Haq, I-VII, Karachi 1961-1968). 3. İbn Battûta, Voyage dans le Soudan (Riĥle’nin Sudan’la ilgili bölümünün tercümesi, Paris 1843). 4. İbn Haldûn, “Autobiographie d’Ibn Khaldun” (el-Ǿİber’in son cildindeki müellifin otobiyografisi; JA, III [1844], s. 5-60, 187-210, 291-308, 325-353). 5. İbn Haldûn, Les prolégomènes d’Ibn Khaldoun (Muķaddime’nin tercümesi, I-III, Paris 1862-1868, 1934-1938). Bu tercümedeki bazı hatalar R. Dozy (JA, XIV [1869], s. 133-218) ve A. Bombaci (Annali dell’Istituto Universitario di Napoli, Nuova Serie, III [1949], s. 439-472) tarafından düzeltilmiştir.
Bazı önemli makaleleri de şunlardır: “Choix des poésies les plus remarquables des anciens arabes” (JA, série 3, V/29 [1838], s. 445-479); “Histoire de la province d’Afrique et du Maghrib, traduite de l’arabe d’En-Noweiri” (a.g.e., série 3, XI [1841],
s. 97-135, 557-583; XII [1841], s. 441-483; XIII [1842], s. 49-64; Nüveyrî’nin Nihâyetü’l-ereb’inden); “Description de l’Afrique par Ibn-Haucal” (a.g.e., série 3, XIII [1842], s. 153-196, 209-258; İbn Havkal’in el-Mesâlik ve’l-memâlik’inden Kuzey Afrika ile ilgili bölüm); “Notice sur Codema et ses écrits” (a.g.e., série 5, XX [1862], s. 155-181; Kudâme b. Ca‘fer’in Kitâbü’l-Ĥarâc’ının özeti); “Résumé de l’histoire des croisades tiré des annales d’Abou’l-Fedâ” (RHC Or., I [1872], s. 2-165); “Autobiographie d’Abou’l-Fedâ extraite de sa chronique” (RHC Or., I [1872], s. 166-186).
BİBLİYOGRAFYA:
L. Şeyho, el-Âdâbü’l-ǾArabiyye fi’l-ķarni’t-tâsiǾ Ǿaşer, Beyrut 1910, II, 56; Serkîs, MuǾcem, I, 97, 99, 334, 472, 579, 903-904; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1958, I, 180-181; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), V, 256; W. Behn, Concise Biographical Companion to Index Islamicus: An International Who’s Who in Islamic Studies from its Beginnings Down to the Twentieth Century, Leiden 2004, III, 407; D. Reig, “L’orientalisme savant: de l’humanisme au politique”, Histoire de l’Islam et des musulmans en France du moyen âge à nos jours, Paris 2006, s. 617; “Nécrologie: M. de Slane”, RAfr., XXII (1878), s. 473-474; el-Ķāmûsü’l-İslâmî, III, 421.
Recep Şentürk