SMITH, Wilfred Cantwell
(1916-2000)
Kanadalı dinler tarihçisi ve şarkiyatçı.
21 Temmuz 1916’da Toronto’da doğdu. 1938’de Toronto Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü’nü bitirdi; ardından Cambridge Üniversitesi Westminister College’da ilâhiyat ve St. John’s College’da tekrar Doğu dilleri eğitimi aldı. 1940-1945 yılları arasında bir misyoner teşkilâtı adına Lahor’daki Forman Christian College’da İslâm ve Hindistan tarihi okuttu, aynı zamanda Presbiteryen papazı olarak görevlendirildi. Bu arada o zamanların gündemindeki Hindu-müslüman tartışmasına katıldı ve ayrı bir Pakistan devletinin kurulması yerine Hindistan’ın iki uluslu bir devlet olarak bağımsızlığını savundu. II. Dünya Savaşı’ndan sonra geri döndü ve 1948’de Princeton Üniversitesi Doğu Dilleri ve Literatürü Bölümü’nde doktora yaptı. Aynı yıl Türkiye’ye geldi, bazı aydınlarla Türk laikliğinin İslâm’ı reddetme anlamına gelip gelmediği meselesini tartıştı. Ardından Lahor’a gitti ve bir yıl kadar kaldı. 1949’da McGill Üniversitesi’nde karşılaştırmalı dinler tarihi profesörlüğüne getirildi. 1951’de burada İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nü kurdu. 1964’te Harvard Divinity School’a profesör tayin edildi ve Dünya Dinlerini Araştırma Merkezi’nin kurucu direktörü oldu. 1973’te Harvard’dan ayrılarak Kanada’ya gitti, Halifax Nova Scotia’daki Dalhousie Üniversitesi’nde görev aldı. 1978’de tekrar Harvard Divinity School’a döndü ve altı yıl din bilimleri bölüm başkanlığı yaptı. Canadian Theological Society, The American Society for the Study of Religion, The American Academy of Religion, The Middle East Studies Association, The International Congress of Orientalists, Royal Society of Canada gibi birçok ilmî kuruluştan şeref pâyeleri alan Smith için 1984 yılında bir şeref armağanı yayımlandı. Smith 7 Şubat 2000’de Toronto’da öldü.
İslâm uzmanlığının yanı sıra karşılaştırmalı din çalışmaları, dinî çoğulculuk ve dinler arası diyalog konularındaki tezleriyle tanınan Smith, Türkiye’nin çağdaşlaşma tecrübesine özel ilgi göstermiş ve modern İslâm konusunda belli bir bilgi düzeyine ulaşmak
için Türkler’in XX. yüzyıldaki İslâm anlayışını ciddi biçimde ele almak gerektiğini ileri sürmüştür. Bu bağlamda Türkler’in İslâm’ı reddetmeyip yeniden gözden geçirdiklerini söylerken İslâm tarihi içinde oynadıkları role değinmiş ve gerçekleştirdikleri devrimlerin katkısıyla dinî konulara Araplar’ın aksine eleştirel yaklaşmayı başardıklarını ifade etmiştir. Türkler’in modernite-İslâm münasebeti bağlamında diğer milletlere nisbetle farklı bir yerlerinin bulunduğunu, Araplar’ın daima ihya ve yeniden yapılandırmadan bahsederken onların yenilikten yana olduklarını belirtmiştir. Türkler’in devrimleri İslâm’a karşı değil İslâm’ın içinde gerçekleştirdiklerini düşünen Smith, onların ortaya koyduğu bu yeni yorumun İslâm’ı muhafaza etmenin de ötesinde onu ilerleten bir süreç olduğunu ileri sürmüştür. Smith’e göre Türkler için modern dünyada müslüman olmak, sadece İslâm geleneğinin orijinal ve aslî unsurlarını yeniden keşfetmek ya da bu unsurlara yeni bir form kazandırmak değil aynı zamanda bunları geliştirmek demektir. Smith’in eserleri başlıca Batı dillerinin dışında Arapça, Türkçe, Urduca, Çince, Japonca, Korece ve Endonezya diline (Bahasa Indonesia) tercüme edilmiştir. Smith, dinler tarihi ve İslâm araştırmalarında iz bırakan ve kendinden sonraki çalışmalarda etkili olan önemli bir şarkiyatçıdır.
Eserleri. 1. Islam in Modern History (Princeton 1957). Müellifin doktora tezinin bir kısmını da içeren eserde tarihçi görüşüyle ve kültür merkezleri bağlamında İslâm dünyasının yeniden varlık kazanıp kazanamayacağı ele alınır. 2. The Meaning and End of Religion (New York 1962). Dinler tarihi alanında meşhur olmasını sağlayan en önemli çalışmasıdır. Smith bu eserinde, kavramsal yaklaşımın insanlığın zengin dinî geleneklerini araştırmada dinî dünyayı bütünüyle yansıtmayacağına inandığı için bu yaklaşıma şiddetle karşı çıkar. 3. Modern Islam in India (New Delhi 1963). Hindistan’daki İslâmî hareketleri amaçları bağlamında ele alan eser modern Hindistan’ın İslâm tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. 4. The Faith of Other Man (New York 1963). Smith’in radyo konuşmaları ile konferanslarının metinlerinden oluşan kitapta halk inançları esas alınarak Hindular, Budistler, geleneksel Çin dinlerinin mensupları, müslümanlar, hıristiyanlar ve yahudiler anlatılmaktadır. 5. Questions of Religious Truth (London 1967). Yine konferans metinlerinden meydana gelen eserde bazı kelâm konuları ele alınmıştır. 6. Belief and History (Virginia 1977). 1998’de One World Publication tarafından Believing: An Historical Perspective adıyla tekrar yayımlanan eserde iman kavramının modern dünyada mâruz kaldığı anlam kaymaları incelenir. 7. Faith and Belief (Princeton 1979). Eserde Budist, İslâm, Hindu ve Katolik geleneklerine dayanarak iman ve inanç kavramlarının tarihî tekâmülü ele alınmaktadır. 8. On Understanding Islam (The Hague 1981). Smith’in İslâm düşünce geleneği ve modern dünyada İslâm ve İslâm modernizmi üzerine kaleme aldığı, bir kısmı daha önce yayımlanmış makalelerini kapsayan yayındır. 9. Towards a World Theology: Faith and The Comparative History of Religion (London 1981). Dinler tarihi alanına yeni bir yaklaşım getirmeyi hedefleyen eser, dinlerin hızla birbirine yakınlaştığını ve artık bir dünya teolojisinden bahsetmenin mümkün olabileceğini çoğulcu bir yaklaşımla ortaya koymaya çalışır. 10. What is Scripture? A Comparative Approach (London 1993). Kutsal kitap kavramının tarihî seyir içinde değişen anlamını Kur’an ve Kitâb-ı Mukaddes ile Hindu ve Budist metinlerine dayanarak ele alan ve kutsal metinleri şiir gibi insan faaliyetinin ürünü şeklinde gören bir çalışmadır. 11. Patterns of Faith Around the World (Oxford 1998). The Faith of Other Man’in birçok ilâveyle yeniden yayımlanmış şeklidir (eserlerinin tam listesi için bk. The Worlds Religious Traditions, s. 273-286).
BİBLİYOGRAFYA:
The Worlds Religious Traditions: Current Perspectives in Religious Studies, Essays in Honour of Wilfred Cantwell Smith (ed. F. Whaling), Edinburgh 1984, s. 273-286; H. Goddard, A History of Christian-Muslim Relations, Edinburgh 2000, s. 156-158; K. Cracknell, Wilfred Cantwell Smith: A Reader, Oxford 2001; J. J. Waardenburg, Islam: Historical, Social and Political Perspectives, Berlin 2002, s. 4-5; J. Gershoni, “The Theory of Crisis and the Crisis in a Theory: Intellectual History in Twentieth-Century Middle Eastern Studies”, Middle East Historiographies: Narrating the Twentieth Century (ed. I. Gershoni v.dğr.), Seattle 2006, s. 144-147; S. Ferahian, “W. C. Smith remembered”, MELA Notes, sy. 64, Cambridge 1997, s. 27-36; a.mlf., “In Memoriam: Wilfred Cantwell Smith”, MESA Bulletin, XXXIV/1 (2000), s. 156-157; C. G. Hospital, “Professor Wilfred Canturel Smith (1916-2000)”, Studies in Religion, Sciences Religieuses, XXIX/2, Toronto 2000, s. 199-204; “Wilfred Cantwell Smith: In Memoriam”, Harvard University Gazette on Campus, November 29 (2001), (http://www.hno.harvard.edu/ gazette/2001/11.29/27-memorialminute.html).
Adnan Aslan