SOFUOĞLU, Mehmet
(1923-1987)
Tefsir hocası, Saĥîĥ-i Buħârî ve Saĥîĥ-i Müslim mütercimi.
Aydın’ın Nazilli ilçesinde doğdu. Babası Molla Ali, annesi Esma Hanım’dır. İlk öğrenimini Nazilli’de bitirdi, 1947’de Afyon Lisesi’nden mezun oldu. Kendi gayretiyle Kur’an ve Arapça derslerine devam etti. Nazilli’de Hâfız Osman Efendi’den tecvid dersleri aldı. Ayrıca Ârif Efendi’den emsile, Tavaslı Tâhir Efendi’den el-ǾAvâmil ve İžhâr’ı okudu. Askerlik görevini yedek subay olarak yaptıktan sonra 1949 yılında yeni açılan Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ne kaydoldu. 1953’te burayı bitirince İstanbul İmam-Hatip Okulu meslek dersleri öğretmenliğine tayin edildi. İstanbul’da ilim adamlarından faydalanma imkânı bulan Sofuoğlu, Hasan Basri Çantay’dan Arap edebiyatı ve Arapça’dan Türkçe’ye tercüme teknikleri konusunda ders aldı. Millî Eğitim Bakanlığı’ndan izinli olarak 1956 yılında Bağdat’a gitti, Edebiyat Fakültesi’nde (Külliyyetü’l-âdâb ve’l-ulûm) Arapça derslerine devam etti. Bağdat’ta Ebû Şâkir Muhammed Fuâd el-Âlûsî’den Śaĥîĥ-i Müslim’i okudu. 1957’de hac görevini yerine getirdi. 1958’de İstanbul İmam-Hatip Okulu’ndaki görevine döndü. 1961’de İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü tefsir öğretmenliğine tayin edildi. 1966-1970 yıllarında burada müdür yardımcısı olarak da görev yapan Mehmet Sofuoğlu kendi isteğiyle emekliye ayrıldığı 1983 yılına kadar fakülteye dönüşen kurumda tefsir hocalığına devam etti. Kısa bir süre hadis derslerine de girdi. İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’ndeki hocalığı boyunca metin olarak Celâleyn ve Beyzâvî’nin Envârü’t-tenzîl’ini okuttu. Her yıl bir bölümünü ders programına almak suretiyle Celâleyn tefsirinin tamamını üç defa okuttuğunu otobiyografisinde kaydetmektedir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nin hazırlık çalışmalarında bulunan ve halen mesai veren pek çok ilim adamı, araştırmacı ve yardımcı eleman onun öğrencisi olmuştur. Mehmet Sofuoğlu 10 Mayıs 1987’de vefat etti; cenaze namazı görev yaptığı Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Camii’nde kılındıktan sonra
Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi. 1952 yılında Nazilli’de Mürşide Hanım’la evlenen Sofuoğlu’nun üç kızı olmuştur.
Mehmet Sofuoğlu derslerine vaktinde girer ve hiç oyalanmadan derse başlardı. Derslerindeki ciddiyet ve heyecanı öğrenciler üzerindeki saygınlığını arttırır ve derslerinin dikkatle takip edilmesini sağlardı. Hoca, Celâleyn ve Beyzâvî tefsirlerinin şerh ve hâşiyelerini mutlaka inceler, bu eserlerdeki bilgilerle dersi zenginleştirirdi. Hayatını Kur’ân-ı Kerîm’in dilini ve muhtevasını öğretmeye, hadisin temel kitaplarını tercüme etmeye vakfeden Sofuoğlu, İslâm’ın bu iki ana kaynağının sunduğu mesajlara samimiyetle bağlıydı. Asr-ı saâdet Müslümanlığını rehber ediniyor, muhafazakâr Selef akîdesine bağlı bulunuyordu. Kitaplarının önsöz ve hâtimelerinde yer alan dua ve niyazları iç dünyasının zenginliğine işaret etmektedir.
Eserleri. 1. Tefsir Dersleri. İmam-Hatip okullarının lise kısmı için ders kitabı olarak yazılmış üç ayrı eser olup (V, VI, VII) Millî Eğitim Bakanlığı’nca birçok defa basılmıştır (1961-1962). VII. kitabın sonunda Hz. Peygamber’in tefsire dair bazı hadislerinin ardından İbn Abbas’tan Muhammed Abduh’a kadar on üç müellifin tefsirinden kısa örnekler verilmiştir (s. 92-105). 2. Sahîh-i Müslim ve Tercemesi. Sofuoğlu kitabın önsözünde, Bağdat’ta bulunduğu sırada Iraklı âlim Ebû Şâkir Muhammed Fuâd el-Âlûsî’den okuduğu Śaĥîĥ-i Müslim’i tercüme etmeye karar verdiğini belirtir. Mütercim eserin başına koyduğu yetmiş sayfalık girişte hadisin önemi, İmam Müslim’in biyografisi ve Śaĥîĥ-i Müslim’in özellikleri hakkında bilgi aktarmış, isnad ve metinden hiçbir çıkarma yapmadan kitabın metnini vermiş, tercümesini yapmıştır (I-VIII, İstanbul 1967-1970, 1974-1980). 3. Kur’an’ın Faziletleri. Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr’in Feżâǿilü’l-Ķurǿân adlı eserinin tercümesidir (İstanbul 1978). 4. el-Fevzü’l-kebîr fî usûli’t-tefsîr. Şah Veliyyullah ed-Dihlevî’ye ait eserin tercümesi olup yer yer dipnotları, bazı âyetlerle tefsir örneklerinin orijinal metinlerini içermektedir (İstanbul 1980). 5. Tefsire Giriş. Müellifin Yüksek İslâm Enstitüsü’nde okuttuğu tefsir dersleri için hazırladığı bir eser olup Kur’an ilimleri, tefsir usulü ve tefsir tarihinden oluşan üç bölüm halinde düzenlenmiştir (İstanbul 1981). 6. Tefsir Özeti. Abdurrahman es-Sa‘dî’nin Arapça eserinin tercüme, tahkik ve hâşiyelendirilmesidir. 7. Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi. Sofuoğlu, Śaĥîĥ-i Buħârî’yi Kur’ân-ı Kerîm’den sonra en sahih eser olması ve bazı muhtasarlarının dışında tam tercümesinin bulunmaması sebebiyle tercüme ettiğini söyler (I, 19, 33). Kitap, üç yıl kadar süren hazırlık çalışmalarıyla birlikte 1970’ten itibaren on dört yılda tamamlanmıştır (XVI, 7444). Tercümede I. cildin başında yer alan kısımda (s. 23-138) Śaĥîĥ-i Buħârî’nin önemi, tercümede takip edilen yöntem, Buhârî’nin hal tercümesi, Śaĥîĥ’inin özellikleri ve üzerinde yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Her cildin sonuna eserin kitap ve bab tertibine göre fihrist konulmuş, son cildin bitiminde ise bütün ciltlerin fihristleri bir araya getirilmiştir (İstanbul I-XVI, 1987-1989).
BİBLİYOGRAFYA:
Sahîh-i Müslim ve Tercemesi (trc. Mehmet Sofuoğlu), İstanbul 1974, tercüme edenin önsözü, I, s. VII; Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi (trc. Mehmet Sofuoğlu), İstanbul 1989, I, 19, 33; XVI, 7441-7448 (kendi ifadesiyle hal tercümesi); Veli Ertan - Hasan Küçük, Cumhuriyet Devrinde Din Eğitimi, Din Müesseseleri ve Din Âlimleri, İstanbul 1976, s. 147-148; Ahmet Coşkun, Sohbetler ve Hatıralar, İstanbul 2007, s. 506-509; A. Turan Aslan, “Sofuoğlu Hocanın Ardından”, İslâm Mecmuası, sy. 47, İstanbul 1987, s. 61.
Muhammed Eroğlu