ŞÜKRÎ FAYSAL

(شكري فيصل)

Şükrî b. Ömer b. Faysal ed-Dımaşkī (1918-1985)

Arap dili ve edebiyatı âlimi, araştırmacı ve yazar.

Dımaşk’ta Humus asıllı yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Dımaşk hadis ve fıkıh âlimlerinden dayısı Mahmûd Yâsîn’in evinde yetim olarak büyüdü. İlk eğitimini dayısının kurup yönettiği bir okulda aldı. Lise öğreniminden sonra girdiği Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden 1942’de mezun oldu. Ardından Dımaşk’a döndü; bir yandan liselerde Arap dili ve edebiyatı öğretmenliği yaparken diğer yandan Suriye Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin derslerine devam etti ve 1946 yılında burayı da bitirdi. Bu arada Maarif Bakanı Sâtı‘ el-Husrî’ye modern eğitim programlarının hazırlanmasında yardım etti. “Tekārîrü Sâtı‘ el-Husrî” diye bilinen bu programlara uygun biçimde Haldûn el-Kinânî ve Enver Attâr ile birlikte ez-Zâd mine’l-edebi’l-ǾArabî, el-Fünûnü’l-edebiyye, en-Nuśûśü’l-edebiyye gibi ders kitapları hazırladı.

1946’da öğretim görevlisi olarak girdiği Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi kendisini lisans üstü öğrenimi görmesi için Kahire Üniversitesi’ne gönderdi. Şükrî Faysal burada bir taraftan ilmî çalışmalarını yürütürken diğer taraftan Arap Birliği Kültür İşleri Müdürlüğü’nde kültür ataşesi olarak çalıştı; idare başkanı Ahmed Emîn’e Arap eğitim-kültür ve ilimler organizasyonunun hazırlanmasında yardım etti. Bu organizasyon eğitim ve kültür müzesinin kurulmasını, ayrıca tercüme projeleri ve kültürel kongrelerin düzenlenmesi işini gerçekleştirdi. Şükrî Faysal, 1948’de Emîn el-Hûlî’nin yönetiminde Menâhicü’d-dirâseti’l-edebiyye: ǾArż ve naķd ve iķtirâĥ başlıklı yüksek lisans tezini bitirdi. 1949 yılında Arap Lehçeleri Enstitüsü’nün Doğu Dilleri Bölümü’nden diploma aldı. 1951’de yine Hûlî’nin yönetiminde el-MüctemaǾâtü’l-İslâmiyye fi’l-ķarni’l-evveli’l-hicrî: Neşǿetühâ muķavvimâtühâ teŧavvuruhe’l-luġavî ve’l-edebî başlıklı asıl doktora teziyle Ĥareketü’l-fetĥi’l-İslâmî fi’l-ķarni’l-evvel: Dirâse temhîdiyye li-neşǿeti’l-müctemaǾâti’l-İslâmiyye isimli ek doktora tezini tamamladı.

Kahire’den Dımaşk’a dönünce kısa bir süre Tâlim ve Terbiye Kurulu üyesi olarak eğitim programlarının hazırlanması ve ders kitaplarının kontrolü görevini yürüttü. Bir taraftan da eş-Şübbânü’l-müslimûn, el-İhvânü’l-müslimûn ve en-Nâdi’l-Arabî gibi derneklerle ve bazı kültür faaliyetleriyle ilgilendi. 1952 yılı sonunda Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde eski Arap edebiyatı doçentliğine tayin edildi. Aynı yıl klasik şiir ve kriterleri üzerine önemli bir girişle birlikte Ebû Ali el-Merzûkī’nin Şerĥu Dîvâni’l-Ĥamâse li-Ebî Temmân adlı eserine yazdığı şiir teorisi ve eleştirisine ilişkin özgün girişi Muķaddimetü’l-Merzûķī adıyla yeniden yayımladı. 1956’da Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde profesör oldu ve üniversite tarafından 1956-1957 öğretim yılında Almanya’ya gönderildi. Almanya’da bir yandan Almanca’sını geliştirmeye çalışırken diğer yandan Tübingen, Marburg ve Berlin üniversitelerinin kütüphanelerinde Arapça yazmaları inceledi ve Dımaşk Arap Dil Kurumu kütüphanesi için bazı yazmalar seçti. 1957-1984 yılları arasında çeşitli ülkelerde düzenlenen edebiyat kongrelerinde tebliğler sundu. Dımaşk Arap Dil Kurumu’nu temsilen, 1975’te Bağdat’ta düzenlenen Arapça yazmaları koruma ve onlardan yararlanmayı kolaylaştırma komisyonu ile Arapça Yazmalar Enstitüsü tarafından bastırılan (Küveyt 1985) Arapça yazmaların tahkik esasları ve yöntemleriyle ilgili çalışmaya iştirak etti. Adnân Hatîb ile Vehbe ez-Zühaylî’nin de yer aldığı İslâm’da insan hakları vesikası projesinin hazırlanmasına katıldı ve kaleme alınan 125 maddelik bildirge yayımlandı (Mecelletü’l-İĥyâ, Rabat 1983). Şükrî Faysal, hayatının son yıllarında Medine İslâm Üniversitesi İlmî Araştırmalar Merkezi müdürlüğü, Edebiyat ve Edebî Tenkit Şubesi başkanlığı görevlerinde bulundu. 1985 yılında İsviçre’nin Cenova şehrinde geçirdiği kalp ameliyatının ardından öldü, vasiyeti üzerine cenazesi Medine’ye götürülerek Cennetü’l-Bakī‘a defnedildi (10 Eylül 1985).

Şükrî Faysal, lise öğrencilik yıllarında Araplar’ın tek yönetim altında birleşmesini savunan Usbetü’l-ameli’l-kavmî adlı siyasî partiye ilgi duymuş, bu partinin Dımaşk’ta 1938’de kurduğu el-ǾAmelü’l-ķavmî isimli gazetede takma adla siyasal ve sosyal içerikli yazılar kaleme almış, aynı doğrultudaki el-İttihâdü’l-kavmî partisiyle de ilgilenmiş ve onun ed-DaǾvetü’l-ķavmiyye adlı gazetesinde siyasal yazılar yazmıştır. 1954’te Dımaşk milletvekili olmak için katıldığı seçimde kazanamamış, ancak 1958 yılında Mısır ile Suriye birleşince Dımaşk’tan milletvekili seçilerek Kahire’deki parlamentoya girmiştir. 1961’de Dımaşk Arap Dil Kurumu (Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye) üyesi olan ve 1972’de kurumun genel sekreterliğine seçilen Şükrî Faysal birçok yazmanın yayımlanmasını sağlamıştır. Kahire, Bağdat, Ürdün Arap dil kurumları, Hindistan İlim Akademisi, Melik Faysal Müessesesi ve Suriye Arap Yazarları Birliği üyeliklerinde bulunmuştur.

Eserleri. A) Telifleri. 1. Menâhicü’d-dirâseti’l-edebiyye: ǾArż ve naķd ve iķtirâĥ (yüksek lisans tezi, Kahire 1952; Dımaşk 1965). 2. el-MüctemaǾâtü’l-İslâmiyye fi’l-ķarni’l-evveli’l-hicrî: Neşǿetühâ muķavvimâtühâ teŧavvuruhe’l-luġavî ve’l-edebî (asıl doktora tezi, Kahire 1952; Beyrut 1966 [2. bs.], Beyrut 1981 [5. bs.]). 3. Ĥareketü’l-fetĥi’l-İslâmî fi’l-ķarni’l-evvel: Dirâse temhîdiyye li-neşǿeti’l-müctemaǾâti’l-İslâmiyye (ek doktora tezi, Kahire 1952, 1982 [6. bs.]). 4. Teŧavvurü’l-ġazel beyne’l-Câhiliyye ve’l-İslâm min İmriǿilķays ilâ İbn Ebî RebîǾa (Dımaşk 1959, 1964, 1965 → [4. bs.], 1986 [6. bs.]). 5. eś-Śıĥâfetü’l-edebiyye


ve cihetün cedîde fî dirâseti’l-edebi’l-ǾArabiyyi’l-muǾâśır ve târîħih (Kahire 1960). 6. el-Edeb ve’l-ġazvü’l-fikrî (Bağdat 1965). 7. Kütübün ve müǿellifûn: Ŧâhâ Ĥüseyn (Beyrut 1980). Eserde Tâhâ Hüseyin’in, yazdığı yirmi beş mukaddime bağlamında edebî tenkide dair görüşleri incelenmiştir. 8. el-Ĥareketü’l-luġaviyye fi’l-vaŧani’l-ǾArabî ħilâle ħamsîne Ǿâmen 1918-1975: Edilletün bi-kütübihâ ve ebĥâŝihâ ve dirâsâtihâ (Dımaşk 1992).

B) Neşirleri. 1. Muķaddimetü’l-Merzûķī fî şerĥihî li-Ĥamâseti Ebî Temmâm (Dımaşk 1952). Eser daha önce bir dergide yayımlanmıştır (MMLADm., XXXVII [1371/1952], s. 75-103). 2. İmâdüddin el-İsfahânî, Ħarîdetü’l-ķaśr ve cerîdetü’l-Ǿaśr (Şam şairleri kısmı: I-III, Dımaşk 1375-1383/1955-1964; bu kısmın baş tarafı, Dımaşk 1388/1968). 3. Ebü’l-ǾAtâhiye: EşǾâruhû ve aħbâruh (İbn Abdülber en-Nemerî’nin derlediği divanı, Dımaşk 1960, 1964, 1965, 1968). 4. Nâbiga ez-Zübyânî, Dîvân (İbnü’s-Sikkît rivayeti, Beyrut 1388/1968). 5. İbn Asâkir, Târîħu Medîneti Dımaşķ (II, Dımaşk 1977; III, Dımaşk 1981 [Sekîne eş-Şehâbî ve Mutâ‘ et-Tarabîşî ile birlikte]; V, Dımaşk 1982 [Riyâd Abdülhamîd Murâd - Rûhiyye en-Nehhâs ile birlikte]). 6. Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât (XI, Wiesbaden 1981).

Şükrî Faysal’ın diğer eserleri de şunlardır: ǾAvâǿiķ fî ŧarîķı’t-taǾrîb, Müşkiletü’l-luġati’l-ǾArabiyye fi’l-edebi’l-muǾâśır, el-Luġatü’l-ǾArabiyye ħılâle rubuǾı ķarn fî meyâdîni’t-teǾallüm ve’t-taǾlîm, MevķıǾu’n-Nedve min ĥareketi’t-taǾrîb, TaǾrîbü’t-taǾlîmi’l-Ǿâlî ve’l-câmiǾî fî rubuǾi’l-ķarni’l-aħîr, Muĥâđarât fi’l-edeb, Dirâse Ǿan İbn ǾAsâkir, Dirâse fi’ś-śıĥâfeti’l-edebiyye, Dirâsât Ǿani’l-müǿerriħi’l-Medenî, Dirâsât fi’l-edebi’s-SuǾûdî. Bunların dışında, başta Mecelletü’l-MecmaǾi’l-Ǿilmiyyi’l-ǾArabî ile Suriye Kültür Bakanlığı’nın el-MaǾrife adlı dergisi olmak üzere çeşitli dergi ve gazetelerde Arap dili ve edebiyatı, edebî tenkit, ta‘rîb meselesi, Arap şiiri gibi konularda çok sayıda makalesi yayımlanmıştır (bir kısmının listesi için bk. MMLADm., LX [1985], s. 708-709, 732-733). Adnân el-Hatîb, ed-Duktûr Şük-rî Fayśal ve śadâķatü ħamsîne Ǿâmen adıyla bir monografi yazmıştır (Dımaşk 1986).

BİBLİYOGRAFYA:

C. Fâris, Men hüve fî Sûriyye, Dımaşk 1949, s. 592; a.mlf., Men hüm fi’l-Ǿâlemi’l-ǾArabî, Dımaşk 1957, s. 492-493; Ni‘me Zeydân, ǾÂlemünâ el-ǾArabî: Sûriyye ve Lübnân, Beyrut 1956, s. 606; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 151; Necîb el-Akīkī, Mine’l-edebi’l-muķāren, Kahire 1976, II, 194-195; Hassân b. Bedreddin el-Kâtib, el-MevsûǾatü’l-mûceze, Dımaşk 1979, IV, 50-52; Mahmûd M. et-Tanâhî, Medħal ilâ târîħi neşri’t-türâŝi’l-ǾArabî, Kahire 1405/1984, s. 65, 160; Abdülkādir Ayyâş, MuǾcemü’l-müǿellifîne’s-Sûriyyîn fi’l-ķarni’l-Ǿişrîn, Dımaşk 1405/1985, s. 404-405; M. Abdüllatîf Sâlih Ferfûr, AǾlâmü Dımaşķ fi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer el-hicrî, Dımaşk 1408/1987, s. 132-133, 381-382; M. Mutî‘ el-Hâfız, Târîħu Ǿulemâǿi Dımaşķ, Dımaşk 1991, III, 457-469; Abdülganî el-Atarî, ǾAbķariyyât min bilâdî, Dımaşk 1995, s. 239-251; M. Hayr Ramazan Yûsuf, Tetimmetü’l-AǾlâm, Beyrut 1418/1998, I, 228-229; Ahmed el-Alâvine, Źeylü’l-AǾlâm, Cidde 1418/1998, s. 99-100; Nizâr Abaza - M. Riyâz el-Mâlih, İtmâmü’l-AǾlâm, Beyrut 1999, s. 122; Edîb İzzet v.dğr., Terâcimü aǾżaǿi ittiĥâdi’l-küttâbi’l-ǾArab, Dımaşk 2000, s. 949-950; Ca‘fer el-Hasenî, “Şükrî Fayśal”, MMLADm., XXXVII (1962), s. 309-313; M. Lutfî es-Sabbâğ, “ed-Duktûr Şükrî Fayśal”, Fayśal, CVI, Riyad 1406, s. 123-126; Adnân el-Hatîb, “ed-Duktûr Şükrî Fayśal ve śadâķatü ħamsîne Ǿâmen, 1918-1985”, MMLADm., LX (1985), s. 666-738; Abdülvehhâb Hovmed, “Şükrî Fayśal”, a.e., LXVII (1992), s. 63-99.

İsmail Durmuş - Mahmûd el-Arnaût