TARÎF b. MÂLİK
(طريق بن مالك)
Ebû Zür‘a Tarîf b. Mâlik el-Bergavâtî el-Meâfirî en-Nehaî (ö. 124/742 [?])
İspanya’da karaya çıkan ilk müslüman kuvvetlerin kumandanı.
Berberî Bergavâta kabilesine mensuptur. Kahtânîler’den Benî Meâfir’e veya Benî Neha‘ kabilesine de nisbet edilir (İbn Hazm, s. 418). Velîd b. Abdülmelik dönemi Kuzey Afrika Valisi Mûsâ b. Nusayr’ın âzatlısı olan Tarîf’in Mağrib bölgesindeki bazı fetihlerde asker olarak gösterdiği başarı efendisinin dikkatini çekti. Berberîler arasında Mûsâ’ya en yakın olan iki kişiden biri Târık b. Ziyâd, diğeri Tarîf b. Mâlik’tir. Endülüs’ün fethi için şartların oluştuğu kanaatine varan ve Halife Velîd b. Abdülmelik’ten izin alan Mûsâ b. Nusayr, 91 yılı Ramazan ayında (Temmuz 710) Endülüs’ü fetih projesi için Tarîf b. Mâlik’i 400 piyade ve 100 süvariden meydana gelen keşif birliğinin başında Endülüs’e gönderdi. Asker sayısı hakkında 400 veya 1000 rakamları da verilir. Birliğin amacı İspanya coğrafyasının özellikleri, halkın genel durumu, savaş usulleri, askerlerin ve halkın sayısı hakkında bilgi edinmekti. Birliğin tamamına yakını Berberî asıllı idi. Kumandanların genellikle Araplar’dan seçildiği Emevîler döneminde Tarîf’in kumandanlığa getirilmesi önemlidir. Tarîf b. Mâlik, Sebte (Ceuta) kontu olan ve müslümanlara fetih konusunda yardım vaadinde bulunan Julianos’a ait dört gemiyle İspanya’nın güney kıyılarındaki bir adaya sefer düzenledi. Geçiş sırasında başka gemilerin kullanıldığı da öne sürülmüştür. Tarîf, Güney İspanya’daki Paloma’ya ulaştı; daha sonra burası Cezîretü Tarîf (Tarîfe) diye adlandırılmıştır. Tarîf, Julianos’un rehberliğiyle Güney İspanya sahillerine akınlar yaptı ve el-Cezîretülhadrâ’yı (Algeciras) fethetti. Bol miktarda esir ve ganimetle yine ramazan ayında Kuzey Afrika’ya döndü. Mûsâ b. Nusayr’a İspanya’nın genel durumu, zenginlikleri ve seferin sonuçları hakkında bilgi verdi. Tarîf b. Mâlik’in bu seferi Endülüs’ün daha erken tarihlerde fethedilmesini sağladı. İbn İzârî ve ondan nakilde bulunan bazı çağdaş araştırmacılara göre Tarîf’in ismi, 117 (735) yılında Mağrib-i Aksâ bölgesinde propagandaya başlayan Meysere el-Medgarî kumandasındaki Hâricî-Berberî isyanında bir defa daha ortaya çıktı. Berberî isyanlarında önemli rol oynayan Tarîf, Meysere’nin Berberîler arasında yürüttüğü Hâricî propagandasının Bergavâta kabilesinde yayılmasını sağladı. Emevîler’in sonuna kadar devam eden bu isyan sırasında Rabat şehrine sığınan Tarîf buradaki Berberîler’in lideri oldu ve bu konumunu ölünceye kadar korudu. Tarîf b. Mâlik’in 124 (742) yılında vefat ettiği ve yerine oğlu Sâlih’in geçtiği kabul edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Aħbâr mecmûǾa, s. 16-17; İbn Hazm, Cemhere, s. 418; İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib, II, 5-6; Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, XXIV, 45; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, I, 229-230, 253-254; R. Dozy, Spanish Islam (ed. J. R. Wills), London 1883, s. 230; W. M. Watt - P. Cachia, A History of Islamic Spain, New York 1967, s. 8; Anwar G. Chejne, Muslim Spain, Minneapolis 1974, s. 7; Hâlid es-Sûfî, Târîħu’l-ǾArab fi’l-Endelüs: el-Fetĥ ve Ǿaśrü’l-vülât, Bingazi 1980, s. 83-84; Hüseyin Mûnis, Fecrü’l-Endelüs, Cidde 1985, s. 80, 85-86; S. M. İmâmüddin, Endülüs Siyasi Tarihi (trc.Yusuf Yazar), Ankara 1990, s. 29; Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları: Siyasi Tarih, Ankara 1994, s. 16; İsmail Hakkı Atçeken, Endülüs’ün Fethi ve Mûsâ b. Nusayr, Ankara 2002, s. 55-58; Mahmûd Şît Hattâb, “Ŧarîf b. Mâlik: Fâtiĥu Cezîreti Ŧarîf ve Cezîreti’l-Ħađrâǿ”, MMİIr., XL/2 (1989), s. 66-85; E. Lévi-Provençal, “al-Andalus”, EI² (İng.), I, 493.
İsmail hakkı Atçeken