TRABLUSÎ, Burhâneddin
(برهان الدين الطرابلسي)
Burhânüddîn İbrâhîm b. Mûsâ b. Ebî Bekr b. Alî et-Trablusî ed-Dımaşkī (ö. 922/1516)
Hanefî fakihi.
853 (1449) yılında Trablusşam’da doğdu. Şam’da aralarında Kādılkudât Şerefeddin İbn Îd’in (Mûsâ b. Ahmed el-Aclûnî ed-Dımaşkī) bulunduğu bir grup âlimden ders okudu. Ardından kadılık görevine tayin edilen bu hocası ile birlikte gittiği Kahire’ye yerleşti. Müeyyidiyye’de Şeyh Selâhaddin et-Trablusî’ye mülâzemet etti. Şeyh Selâhaddin, Eşrefiyye meşihatına tayin edildikten sonra da ondan ayrılmadı. Ayrıca Şemseddin es-Sehâvî, Osman b. Muhammed ed-Diyemî, Sünbâtî gibi hocalardan ders aldı ve Hanefî fıkhında önde gelen âlimlerden biri oldu. İlmî birikimi ve saygın kişiliği yanında Türkçe bilmesi dolayısıyla Memlük yöneticileri katında önemli bir yer edindi ve Kaçmâziyye Medresesi’nin meşihatına getirildi. Yetiştirdiği talebeler arasında Şehâbeddin İbnü’ş-Şelebî (Ahmed b. Yûnus el-Mısrî), Muhibbüddin Muhammed et-Türkmânî, Zeynüddin Ömer es-Saîdî, Radıyyüddin Muhammed b. Muhammed el-Evcâkî anılmaktadır. Onun mezhepteki yetkinliğini ifade etmek için kaynaklarda imam ve allâme gibi unvanlar yanında “en-Nu‘mânü’s-sânî” (ikinci Ebû Hanîfe) tabiri de kullanılmıştır. 915 (1510) yılında hacca giden Trablusî, bir müddet Mekke’de mücâvir kaldıktan sonra döndüğü Kahire’de 14 Zilkade 922 (9 Aralık 1516) tarihinde vefat etti ve Karâfe Kabristanı’na defnedildi.
Eserleri. 1. el-İsǾâf fî aĥkâmi’l-evķāf. Hassâf ve Hilâl b. Yahyâ er-Re’y’in Aĥkâmü’l-vaķf adlı kitaplarındaki bilgiler kısaltılıp ilâveler yapılmak suretiyle telif edilmiştir. Trablusî, Hassâf’ın eserinin vakıf ahkâmı konusunda temel bir eser olduğunu, fakat tekrarlar, ayrıntılar ve çok sayıdaki bölüm dolayısıyla hacminin arttığını, bu kitaptaki temel bilgileri ve burada olmayıp Hilâl b. Yahyâ’nın eserinde bulunan mâlûmatı ihtiva edecek şekilde eseri ihtisar edip birçok meseleyi eklemek suretiyle yeniden düzenlediğini belirtir. Vakıf ahkâmına dair daha önce yazılan kitaplardaki bilgileri derli toplu şekilde vermesi, tertibinin güzelliği, dilinin sadeliği, müftâbih görüşleri esas alması gibi sebeplerle çok tutulan ve çok sayıda yazma nüshası günümüze ulaşan el-İsǾâf’ın çeşitli baskıları yapılmıştır (Bulak 1292; Kahire 1320; Beyrut 1401/1981; Mekke 1986). Eser, Bénoit Adda ve Elias D. Ghaliounghi tarafından Droit musulman, le wakf adlı kitap içinde (Alexandria 1893) kısmen Fransızca’ya tercüme edilmiştir. Emel Muhammed Selâme el-Adâliyye, Ürdün Üniversitesi’nde yüksek lisans tezi olarak eseri neşre hazırlamıştır (Amman 1993). 2. Mevâhibü’r-raĥmân fî meźhebi’n-NuǾmân. İki cilt halindeki bu eser (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1226) Muzafferüddin İbnü’s-Sââtî’nin MecmaǾu’l-baĥreyn’inin metodu ile yazılmış ve müellifi tarafından el-Burhân şerĥu Mevâhibi’r-raĥmân adıyla şerhedilmiştir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1840; Serez, nr. 690; Yenicami, nr. 478; iki eserin yazma nüshaları için ayrıca bk. Brockelmann, GAL, Suppl., II, 94-95).
BİBLİYOGRAFYA:
Burhânedin et-Trablusî, el-İsǾâf fî aĥkâmi’l-evķāf, Beyrut 1401/1981, s. 5-6; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, I, 178; V, 140; X, 179; Abdülkādir el-Ayderûsî, en-Nûrü’s-sâfir Ǿan aħbâri’l-ķarni’l-Ǿâşir (nşr. Mahmûd el-Arnaût v.dğr.), Beyrut 2001, s. 162; Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâǿire, I, 112; Keşfü’ž-žunûn, I, 85; II, 1895; Tûnekî, MuǾcemü’l-muśannifîn (nşr. Sıddîk Kemâl el-Mekkî), Beyrut 1344/1925, IV, 454-455; Serkîs, MuǾcem, II, 1235; Brockelmann, GAL, II, 101; Suppl., II, 94-95; Fihrisü’l-kütübi’l-mevcûde bi’l-mektebeti’l-Ezheriyye, [baskı yeri yok] 1365/1947, II, 99; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 25; Temîmî, eŧ-Ŧabaķātü’s-seniyye, I, 243-244; J. Schacht, An Introduction to Islamic Law, Oxford 1964, s. 264; a.e.: İslâm Hukukuna Giriş (trc. Mehmet Dağ-Abdülkadir Şener), Ankara 1977, s. 293; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, Ankara 2006, s. 116; a.mlf., “eŧ-Ŧarâblusî, Burhânüddîn”, Mv.AU, XVIII, 427-428; MuǾcemü’l-maħŧûŧâti’l-mevcûde fî mektebâti İstânbûl ve Ânâŧûlî (haz. Ali Rıza Karabulut) [baskı yeri ve tarihi yok], I, 49.
Abdullah Kahraman