TULEYB b. UMEYR
(طليب بن عمير)
Ebû Adî Tuleyb b. Umeyr (Amr) b. Vehb el-Kureşî el-Abderî (ö. 13/634)
Sahâbî.
Ecnâdeyn Savaşı’nda (13/634) otuz beş yaşında şehid düştüğüne göre milâdî 600 yılı civarında doğmuş olmalıdır. Kureyş kabilesinin Benî Abdüddâr soyundan geldiği için Abderî nisbesiyle anılır. Annesi Resûl-i Ekrem’in halası Ervâ bint Abdülmuttalib’dir. Tuleyb, Resûlullah Erkam’ın evinde iken Müslümanlığı kabul etti. Annesinin yanına giderek müslüman olduğunu söyledi ve onun da İslâm’a girmesini istedi. Annesi İslâm’ı seçmesine ve özellikle dayısının oğlunu desteklemesine çok sevindi; fakat kendisinin kız kardeşleriyle birlikte daha sonra müslüman olmayı düşündüklerini söyledi. Tuleyb, dayısı Hamza’nın da İslâmiyet’i kabul ettiğini haber verip teklifinde ısrar edince annesi İslâmiyet’i benimsedi. Resûl-i Ekrem’in şahsına yönelik çirkin davranışlara cesaretle karşı koyan Tuleyb, bir defasında Ebû Cehil’in yanındaki birkaç kişiyle birlikte Hz. Peygamber’in yolunu kesip ona eziyet ettiklerini görünce eline geçirdiği bir devenin çene kemiğiyle Ebû Cehil’in başını yardı; bir rivayete göre ise ona tokat attı. Tuleyb’in çene kemiğiyle başını yardığı kimsenin müşriklerden Avf b. Sabre veya Ebû İhâb b. Azîz ed-Dârimî olduğu da zikredilmiştir. Kureyşliler, Tuleyb’i yakalayıp bağladılarsa da dayısı Ebû Leheb’in araya girmesiyle serbest bırakıldı. Tuleyb muhtemelen bu olaydan sonra İslâm’da ilk defa müşrik kanı akıtan kimse diye tanındı. Ebû Leheb’in bu hadise üzerine Tuleyb’i annesine şikâyet ettiği, onun da, “Tuleyb’in en hayırlı günü dayısının oğluna yardım ettiği gündür” anlamında bir beyitle kendisine cevap verdiği kaydedilmektedir.
Zeyneb et-Tâiyye ile evlenen Tuleyb (Vâkıdî, I, 344), müşriklerin eziyetlerinden kurtulmak için bi‘setin altıncı yılında gerçekleşen İkinci Habeşistan hicretine katıldı. Mekkeliler’in Resûl-i Ekrem ile anlaştıklarına dair çıkan asılsız bir haber üzerine bazı müslümanlarla beraber o da Mekke’ye döndü. Daha sonra ilk muhacirlerle birlikte Medine’ye hicret etti. Resûlullah, Tuleyb’i İkinci Akabe Biatı’nda on iki nakibden biri olan Münzir b. Amr el-Ensârî ile kardeş ilân etti. Tuleyb Bedir Gazvesi’ne katıldı. Kaynaklarda onun bu savaşta Utbe b. Gazvân’in devesine onunla nöbetleşe bindikleri kaydedilir. Daha başka gazvelere de iştirak eden Tuleyb, Bizanslılar’a karşı yapılan Ecnâdeyn Savaşı’nda Cemâziyelevvel 13’te (Temmuz 634) şehid düştü. Onun Yermük Savaşı’nda (15/636) şehid olduğu da kaydedilmiştir. İbn İshak, Tuleyb b. Umeyr’in soyunun devam etmediğini söylemekte (es-Sîre, s. 206), bilindiği kadarıyla hadis kitaplarında herhangi bir rivayeti bulunmamaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn İshak, es-Sîre, s. 156, 206; Vâkıdî, el-Meġāzî, I, 344; İbn Hişâm, es-Sîre2, I, 347; II, 5; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, III, 123-124; Hâkim, el-Müstedrek (Atâ), III, 265-266; İbn Abdülber, el-İstîǾâb, II, 227-228; İbn Asâkir, Târîħu Dımaşķ (Amrî), XV, 142-148; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, III, 94; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, I, 315; İbn Hacer, el-İśâbe (Bicâvî), III, 540-541; Selman Başaran, “Ervâ bint Abdülmuttalib”, DİA, XI, 317.
Mahmut Kavaklıoğlu