TÜMER, Günay
(1938-1995)
Dinler tarihçisi.
23 Haziran 1938’de Ankara’da doğdu. Aslen Kastamonulu olan babası ağır ceza hâkimi Ahmet Cemal, annesi Hikmet Hanım’dır. İlk ve orta öğrenimini Kastamonu’da
tamamladı (1955). Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nden 1961’de mezun oldu. Mezuniyet tezi Kur’ân-ı Kerim’de Nüzûl Sebeplerinin Mahiyet, Husûsiyet ve Kaideleri adını taşımaktaydı. Günay Tümer sırasıyla Akçadağ Öğretmen Okulu (1961-1962), Kastamonu Kız İlköğretmen Okulu (1962-1963), Adana İmam-Hatip Okulu (1965-1966), Ankara Etlik Ortaokulu (1966-1967) ve Ankara İmam-Hatip Okulu’nda (1967-1969) öğretmenlik ve idarecilik yaptı. Askerliğini yedek subay olarak Hakkâri’de tamamladı (1965). 1969 yılında Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde tefsir dalında çalışmayı arzu etmesine rağmen söz konusu alanda kadro açılmadığı için Dinler Tarihi Kürsüsü’ne asistan tayin edildi. Hikmet Tanyu yönetiminde çalışmalarına başladı. 1974’te tamamladığı Bîrûnî’nin İslâmiyet ve Diğer Dinler Hakkında Düşünceleri başlıklı teziyle Türkiye’de karşılaştırmalı dinler tarihi alanında ilk ilmî çalışmayı yapan akademisyen oldu. 1979’da Hıristiyan ve İslâm Dinlerinde Meryem başlıklı teziyle doçent unvanını aldı. Doçentlik tezi için bir süre İngiltere’ye giderek British Library’de araştırmalar yaptı. Yehova Şahitleri konulu takdim çalışmasıyla 1985’te profesörlüğe yükseltildi ve 1986 yılında Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi öğretim üyeliğine tayin edildi. Burada Dinler Tarihi Ana Bilim Dalı ile Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü başkanlıklarını yürüttü; yönetim kurulu üyeliği ve dekan yardımcılığı yaptı; üniversite senatörlüğü görevlerinde bulundu. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nin hazırlık çalışmalarına katıldı (1988) ve bu katkısını hayatının sonuna kadar sürdürdü. Günay Tümer 22 Ağustos 1995 tarihinde Kastamonu-Araç yolunda geçirdiği trafik kazası sonucu öldü ve Bursa’da Emirsultan Mezarlığı’na defnedildi. Öğrencileriyle ilgilenen hoşgörülü bir hoca, ciddi ve titiz bir ilim adamı olarak tanınan Tümer’i derinden etkileyen üç örnek şahsiyet söz konusudur. İlki araştırma yöntemine ve başarılı karşılaştırmalarına hayran olduğu Bîrûnî, ikincisi kendisinden özel dersler aldığı ve mânevî rehberliğini önemsediği Kastamonulu Mehmet Feyzi Efendi (Şallıoğlu), üçüncüsü ise akademik araştırmalarına yön veren Hikmet Tanyu’dur. Günay Tümer’in ilmî çalışmalarında başta Bîrûnî, Yehova Şahitleri ve Hz. Meryem olmak üzere din, dinin anlatımı, dinlerin öğretimi, din-toplum ve din-devlet ilişkisi, dinlerde dünya-âhiret dengesi, misyonerlik ve dinler tarihi meseleleri ele aldığı başlıca konulardır. Metodolojik açıdan değerlendirildiğinde özellikle akademik eserlerinde tarihsel, fenomenolojik ve karşılaştırmalı inceleme yöntemlerini bir arada başarıyla uyguladığı söylenebilir.
Eserleri. 1. Bîrûnî’ye Göre Dinler ve İslâm Dini (Ankara 1975, 1986, 1992). Doktora tezi olup ikinci bölümünün geniş bir özeti makale halinde ayrıca yayımlanmıştır (Beyrûnî’ye Armağan, Ankara 1974, s. 209-231). Üç bölümden oluşan kitapta Bîrûnî’nin hayatı ve eserleri, ilmî ve dinî kişiliği, tarih anlayışı ve metodu ele alınmış, belli fenomenler ekseninde dinlerle ilgili karşılaştırmalarına yer verilmiş, Hinduizm başta olmak üzere çeşitli dinlere dair bilgiler bir araya getirilmiştir. 2. Lise ve Dengi Okullar İçin Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi: 1. Sınıf (Rami Ayas ile birlikte, Ankara 1982). 3. İmam-Hatip Liseleri İçin Dinler Tarihi: 12. Sınıf (Abdurrahman Küçük ile birlikte, Ankara 1985, 1990). 4. Yeni Dokümanlar Işığında Yehova Şahitleri (Ankara 1987). Hikmet Tanyu’nun kitabından (Yehova Şahitleri, Ankara 1973) sonra, bu konuda benzer neticeye varılmış ikinci akademik çalışmadır. Tanyu’nun kullandığı Almanca kaynaklara karşılık Günay Tümer, İngilizce kaynaklara dayalı daha sistematik bir çalışma ortaya koymuştur. Yayımlanmış iki makale ile (“Yehova Şahitlerinin Mahiyeti ve Ülkemizde Mer’î Hukuk Karşısındaki Durumu”, AÜİFD, XXVI [1983], s. 491-548; “Yehova Şahitleri Hareketi ve Bir Din Olup Olmadığı”, AÜİFD, XXVII [1985], s. 221-263) yeni bir çalışmanın birlikte düzenlenmesinden oluşan, “hasmâne bir gayeye değil ilmî araştırma sâikine” dayandığı belirtilen bu kitapta Yehova Şahitleri’nin mahiyeti, bu hareketin bir din olup olmadığı ve devletin temel nizamları karşısındaki durumu genişçe ele alınmıştır. 5. Dinler Tarihi (Abdurrahman Küçük ile birlikte, Ankara 1988, 1993, 1997, 2002). Yazıldığı dönem açısından en kapsamlı dinler tarihi kitabıdır ve ilkel kabile dinleri, millî dinler, evrensel (ilâhî) dinler şeklinde bir sınıflandırma ile yaşayan dinleri konu almaktadır. Kitapta genel olarak nitelendirici (descriptif) yöntem uygulanmakla birlikte değerlendirme ve karşılaştırmalara da yer verilmiştir. 6. Hıristiyanlıkta ve İslâm’da Hz. Meryem (Ankara 1996). Belli bir dinî fenomenin iki din açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi bakımından çığır açıcı bir örnek sayılabilir. Kitabın metodoloji ve kaynak bilgisini de içeren giriş bölümünde dinler tarihi çerçevesinde Îsâ ve Meryem ile Meryem kültünün tarihçesi verilmiştir. Her iki dinin Meryem’e bakışı ayrı bölümlerde ele alındıktan sonra benzer ve farklı noktalar son bölümde ortaya konulmuştur.
Günay Tümer’in makaleleri arasında “Çeşitli Yönleriyle Din” (AÜİFD, XXVIII [1986], s. 213-267) adlı makalesi ilk sırayı alacak kadar önemlidir. Bu çalışma müellifin daha sonra din ve din bilimlerine dair yazdıklarının esasını teşkil etmiştir. Tümer’in diğer belli başlı makale ve bildirileri şunlardır: “Bîrûnî’nin Türkoloji ile İlgili Olarak Verdiği Bilgiler” (a.g.e., XXII [1978], s. 361-365); “Batı’da Din Bilimleri Kavramı ve Dinler Tarihi Çalışmalarında Metodoloji” (Günümüz Din Bilimleri Araştırmaları ve Problemleri Sempozyumu, Samsun 1989, s. 139-149); “Günümüzdeki Dinlerde Dünya-Âhiret Dengesi” (Dünden Bugüne İslâm Dünyasında Zihniyet Değişiklikleri ve Çağdaşlaşma Problemleri Sempozyumu, Bursa 1990, s. 13-35); “Günümüzde Doğu Hıristiyanlığı” (Asrımızda Hıristiyan-Müslüman Münasebetleri, İstanbul 1993, s. 123-134); “Bizans’ta Din-Devlet İlişkisi” (Din-Devlet İlişkileri Sempozyumu: Bildiriler, İstanbul 1996, s. 53-55); “Vaaz’da Takip Edilecek Metod I-III” (Diyanet Dergisi, XVII [1978], sy. 1, s. 5-23; sy. 2, s. 110-127; sy. 3, s. 334-344). Onun Türkiye’de dinler tarihi alanının ilk kaynak metinleri arasında yer alan çeviri makaleleri ise Joseph L. Hromádka’dan “Doğu Ortodoksluğu” (AÜİFD, XVII [1969], s.239-258), William P. Alston’dan “Din” (AÜİFD, XVIII [1970], s. 163-176), Lewis Hodous’dan “Konfuçyüs Dini” (AÜİFD, XXI [1976], s. 391-410) ve Ninian Smart’tan “Tarih öncesine Ait Dinlerle İlkel Dinler” (AÜİFD, XXV [1981], s. 297-323) şeklinde sıralanabilir. Tümer’in ilk kitap tanıtma yazısı Ahmed Şelebî’nin “Mukârenetu’l-Edyân”ı üzerinedir (AÜİFD, XVIII [1970], s. 203-221). Ayrıca “Beyrûnî’ye
Armağan” (AÜİFD, XXI [1976], s. 429-439) ve “Bir Türkçe Kasas-ı Enbiyâ” (AÜİFD, XXII, [1978], s. 397-404) adlı yazıları da bu konudaki çalışmaları için örnek olarak zikredilebilir. Günay Tümer’in ilmî çabasının dikkate değer bir yönünü ansiklopedi maddeleri oluşturmaktadır. Türk Ansiklopedisi, Şâmil İslâm Ansiklopedisi ve Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’ne çeşitli maddeler yazmıştır. Bunlar arasında Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’nde çıkan “Bîrûnî, Din (Genel Olarak Din ve Din Bilimleri), Brahmanizm” ve “Budizm” önemlidir. Tümer’in Yehova Şahitliği’ne dair bilirkişi raporları, yayımlanmamış çeviri ve bildirileri, konferansları, radyo-televizyon konuşmaları da vardır. The Great Religions of the Modern World (ed. Edward J. Jurji, Princeton 1967) adlı eserin çevirisini tamamladığı halde bu tercüme henüz neşredilmemiştir.
Günay Tümer, Amerikalı bir Protestan misyonerince hazırlanan yüksek lisans tezi projesinde yazmış olduğu Dinler Tarihi adlı kitabı (Ankara 1988) açısından inceleme konusu yapılmış, Kenneth Frank, bu çalışmasında Tümer’in John Hick’in üçlü modelini kullanarak kapsayıcı tutumu temsil ettiği iddiasında bulunmuştur (Kenneth Frank, “Kapsamlılık ve Sınırlayıcılık: Bazı Türk İlahiyatçılarının İslâm Dışı Gelenekler Mensuplarına Bakışı”, DÜİF, İzmir-Claremont 1993, s. 9-19). Ahmet Özgül’ün daha çok röportajlara dayanan mezuniyet tezi (1996, “Prof. Dr. Günay Tümer: Hayatı-Şahsiyeti-Eserleri”, UÜ İlâhiyat Fakültesi), yüksek lisans düzeyinde olgunlaştırılma aşamasında iken çeşitli sebeplerle tamamlanamamıştır. Ölümünden bir yıl sonra kendisi için Ankara’da düzenlenen anma toplantısı ve sempozyumda yapılan konuşmalar ve sunulan bildiriler yayımlanmıştır (Ankara 1998). Muhittin Ertaş, Günay Tümer’in Dinler Tarihi Bilimindeki Yeri başlıklı bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (2001, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
BİBLİYOGRAFYA:
Abdurrahman Küçük, “Prof. Dr. Günay Tümer: Eserleri ve Türkiye Dinler Tarihine Katkıları”, Dinler Tarihi Araştırmaları-I, Ankara 1998, s. 109-120; a.e., s. 75-105 (çeşitli kişilerin kısa konuşmaları); Süleyman Sayar, “Prof. Dr. Günay Tümer’in Dinler Tarihçiliği”, Dinler Tarihi Araştırmaları-VII, Ankara 2010, s. 541-557; a.mlf., “Türkçe Literatürde Yehova Şahitleri”, UÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, IV/4, Bursa 1992, s. 291-292; a.mlf., “Prof. Dr. Günay Tümer’in Hayatı ve Çalışmaları”, a.e., VII/7 (1998), s. 391-398; a.mlf., “Prof. Dr. Günay Tümer’e Göre Hıristiyanlıkta ve İslâmda Hz. Meryem”, a.e., VII/7 (1998), s. 399-408.
Süleyman Sayar