TÜSTERÎ, Nasrullah b. Ahmed
(نصر الله بن أحمد التستري)
Ebü’l-Feth Celâlüddîn Nasrullāh b. Ahmed b. Muhammed et-Tüsterî el-Bağdâdî (ö. 812/1409)
Hanbelî fakihi ve muhaddis.
Tüster (Şüşter) asıllı olup 733 (1333) yılında Bağdat’ta doğdu. Sehâvî’nin verdiği bu tarihe karşılık İbn Hacer 730’da (1330) dünyaya geldiğini belirttikten sonra 733’te doğduğuna dair bir kaydı da zikreder. Küçük yaşta babasını kaybedince şehrin önde gelen âlimlerinden Ahmed es-Sekkâ’nın himayesinde yetişti ve ondan Kur’an öğrendi. Hocasının oğlu Şemseddin Muhammed İbnü’s-Sekkâ ile Şemseddin İbn Bektaş, Cemâleddin Abdüssamed b. İbrâhim el-Hudarî, Ebû Bekir b. Muhammed es-Sincârî, Hüseyin b. Sâlâr el-Gaznevî, Bedreddin Muhammed b. Ali el-Erbilî, Şemseddin Muhammed b. Yûsuf el-Kirmânî’den Arap dili, fıkıh, fıkıh usulü ve hadis okudu. Devrin meşhur Hanbelî fakihlerinden oldu. Bağdat’ta Mescidü Yânis ile Müstansıriyye ve Mücâhidiyye medreselerinde hadis dersleri verdi. Timur’un Bağdat üzerine sefer düzenlemesi yüzünden 789 (1387) yılında oradan ayrılıp Dımaşk’a göç etti. Bir yıl sonra oğlu Muhibbüddin Ahmed’in davetiyle gittiği Kahire’de yerleşti, öğretim ve fetva ile meşgul oldu. el-Melikü’z-Zâhir Berkuk Medresesi’nde hadis ve ardından Hanbelî fıkhı müderrisliğine getirildi. İbn Hacer el-Askalânî onunla beraber bulunduğunu ve ilminden faydalandığını belirtir. Oğlu Kādılkudat Muhibbüddin Ahmed ve hocasının oğlu Takıyyüddin İbnü’l-Kirmânî kendisinden ders aldı. Tüsterî uzun bir hastalık döneminden sonra 20 Safer 812 (4 Temmuz 1409) tarihinde Kahire’de vefat etti. Bazı kaynaklarda Hanefî fakihi diye anılması (Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 493; Mv.AU, IV, 462) doğru değildir.
Eserleri. 1. Ĥâşiye Ǿalâ Tenķīĥi’z-Zerkeşî. Bedreddin ez-Zerkeşî’nin et-Tenķīĥ fî elfâži’l-CâmiǾi’ś-śaĥîĥ adlı eseri üzerine kaleme alınmıştır (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1151, vr. 133-290; Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1591, vr. 106-132; Sezgin, I, 120). 2. Enîsü’l-ġarîb ve celîsü’l-edîb. Garîbü’l-Kur’ân’a dairdir (Beyazıt Devlet Ktp., Bayezid, nr. 6801; bir başka nüshası Bağdat’ta Abbas el-Azzâvî’nin kütüphanesindedir; bk. İbn Humeyd, III, 1152). Kaynaklarda Nažmü ġarîbi’l-Ķurǿân diye anılan eser de bu kitap olmalıdır. 3. Manžûmetü’l-Ǿavâmili’l-miǿe. Abdülkāhir el-Cürcânî’ye ait eserin manzum şeklidir (Brockelmann, GAL, I, 342; Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde [Bayezid, nr. 6391] Buġyetü’l-Ǿâmil fî nažmi’l-ǾAvâmil adıyla kayıtlıdır, 79b-81b varakları). 4. Urcûze fi’l-ferâǿiż (Manžûmetü’l-ferâǿiż). Osman b. Ahmed en-Necdî 100 beyitlik bu eseri şerhetmiştir (yazma nüshası için bk. Habeşî, I, 137; Küveyt el-mevsûatü’l-fıkhiyye Ktp., nr. 197). 5. Ĥâşiye Ǿalâ FürûǾi İbn Müfliĥ. Şemseddin İbn Müflih’in Hanbelî fıkhına dair eserinin hâşiyesidir. 6. Şerĥu Müntehe’s-sûl ve’l-emel. İbnü’l-Hâcib’in fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir; Tüsterî bu eseri ayrıca ihtisar etmiştir (Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 493; Habeşî, III, 1584). 7. Muħtaśarü’n-Nuķūd ve’r-rudûd. Şemseddin el-Kirmânî’nin fıkıh usulüne dair eserinin muhtasarıdır (Brockelmann, GAL Suppl., II, 212). 8. Manžûme fi’l-fıķh. İbn Ebü’s-Serî diye bilinen Sirâceddin Hüseyin b. Yûsuf ed-Düceylî’nin el-Vecîz adlı eserinin manzum şekli olup Nažmü’l-Vecîz adıyla anılır (6 veya 7000 beyittir). 9. Medâǿiĥ nebeviyye.
BİBLİYOGRAFYA:
Makrîzî, es-Sülûk, IV, 128; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, VI, 196-197; a.mlf., el-MecmaǾu’l-müǿesses li’l-muǾcemi’l-müfehres (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Beyrut 1415/1994, III, 353-356; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, II, 234, 235-236; X, 198; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire (nşr. M.
Hüseyin Şemseddin), Beyrut 1413/1992, XIII, 127; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aĥmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1403/1983, V, 200; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 316; İbn Humeyd, es-Süĥubü’l-vâbile Ǿalâ đarâǿiĥi’l-Ĥanâbile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd-Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Beyrut 1416/1996, III, 1149-1152; Brockelmann, GAL, I, 342; II, 211; Suppl., II, 212; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 493; Sezgin, GAS, I, 120; Nâcî Ma‘rûf, Târîħu Ǿulemâǿi’l-Müstanśıriyye, Kahire 1396/1976, I, 252-253; Sâlih b. Abdülazîz İbn Useymîn, Teshîlü’s-sâbile li-mürîdi maǾrifeti’l-Ĥanâbile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd), Beyrut 1421/2000, III, 1275-1276; Abdullah b. Muhammed b. Ahmed et-Tarîkī, MuǾcemü muśannefâti’l-Ĥanâbile, Riyad 1422/2001, IV, 273-277; Abdullah Muhammed el-Habeşî, CâmiǾu’ş-şürûĥ ve’l-ĥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, I, 137, 402-403; III, 1584; Nizâr Muhammed Kādir, “et-Tüsterî, Celâl”, Mv.AU, IV, 462-463.
Abdullah Kahraman