ÜMMÜ EYMEN
(أمّ أيمن)
Ümmü Eymen Bereke bint Sa‘lebe b. Amr el-Habeşiyye (ö. 24/645 [?])
Hz. Peygamber’in dadısı, sahâbî.
İlk oğlu Eymen’e nisbetle Ümmü Eymen, bazan da Ümmü’z-Zabâ veya Ümmü Üsâme künyeleriyle anılır. Habeş asıllı olup Hz. Peygamber’in dedesi Abdülmuttalib’in kölesi iken miras yoluyla babası Abdullah’a veya annesi Âmine’ye, onlardan da kendisine intikal etti. Onun Hz. Hatice’nin kız kardeşi tarafından Resûl-i Ekrem’e hibe edildiği de rivayet edilmektedir. Ümmü Eymen’in doğumundan itibaren Hz. Muhammed’in dadılığını yaptığı, onu emzirdiği, annesiyle birlikte Medine’ye dayılarını ziyarete gidip dönerken Ebvâ’da Âmine vefat ettiğinde onun yanında bulunduğu, kendisini Mekke’ye getirdiği ve büyüyünceye kadar dadılığına devam ettiği rivayetine bakılırsa Resûl-i Ekrem’e miras yoluyla intikal ettiği görüşü daha doğru olmalıdır. Hz. Muhammed, Hatice ile evlenince Ümmü Eymen’i âzat etti. O da Ubeyd b. Zeyd el-Hazrecî ile evlendi, bu evlilikten Eymen doğdu. Kocası ölünce, peygamberlikten kısa bir süre sonra Resûlullah’ın âzatlı kölesi Zeyd b. Hârise ile evlendi, bu evlilikten de Üsâme b. Zeyd dünyaya geldi. Resûl-i Ekrem, İslâmiyet’in ilk günlerinde kendi ev halkıyla birlikte müslüman olan Ümmü Eymen’i dedesinden ve babasından kalma bir yâdigâr kabul eder, onu “annemden sonra annem” diye sever, zaman zaman kendisini ziyaret ederdi. Hz. Peygamber’in hicretten sonra Zeyd b. Hârise ile Ebû Râfi‘e Mekke’den Medine’ye getirttiği ailesi ve yakınları arasında Ümmü Eymen ve oğlu Üsâme de vardı.
Ümmü Eymen, Resûlullah ile birlikte Uhud Gazvesi’ne katıldı, orada askere su dağıttı, yaralıları tedavi etti, bozguna uğradıkları zaman askeri savaşa teşvik etti. Bir grup kadınla birlikte Hayber Gazvesi’ne iştirak ettiği için ganimetlerden kendisine pay verildi. Oğulları Eymen ve Üsâme ile birlikte Huneyn Gazvesi’ne de katıldı. Bu savaşta Hz. Peygamber’in yakın çevresinde bulunup onu koruyanlardan biri olan oğlu Eymen Huneyn Gazvesi’nde, Mûte Savaşı’nın (8/629) kumandanlarından olan eşi Zeyd b. Hârise de bu savaşta şehid düştü. Ümmü Eymen konuşma sırasında peltek “se”leri sîn gibi telaffuz ederdi; Resûl-i Ekrem onun bir türlü söyleyemediği “selâmullāhi aleyküm” yerine kısaca “selâm” demesine izin vermişti. Resûlullah’ın vefatından sonraki günlerde Hz. Ebû Bekir ile Ömer, zaman zaman onu ziyaret ederdi. Bu ziyaretlerden birinde Ümmü Eymen ağlamış, niçin ağladığını sorduklarında, “Hz. Peygamber’in vefat edeceğini biliyordum, ben vahyin kesilmesine ağlıyorum” demişti. Hz. Ömer’in vefatına ise, “İslâm bugün zayıfladı” diye göz yaşı dökmüştü (İbn Sa‘d, VIII, 226, 227).
İbnü’s-Seken, Ümmü Eymen’in Resûl-i Ekrem’in vefatından beş ay sonra (11/632), İbn Mende, Hz. Ömer’in ölümünden yirmi gün sonra (23/644), Vâkıdî ise Hz. Osman’ın hilâfetinin ilk günlerinde (24/645) vefat ettiğini zikretmiş ve Bakī‘ Mezarlığı’na gömüldüğünü belirtmiştir (İbn Sa‘d, VIII, 226). İbn Ebû Hâtim, Ümmü Eymen’in iki hadis, Zehebî (AǾlâmü’n-nübelâǿ, II, 227) ve başkaları ise beş hadis rivayet ettiğini, bunların Bakī b. Mahled’in el-Müsned’inde bulunduğunu belirtmiştir. Ümmü Eymen kendisi gibi Habeşli olan, aynı isim ve künyeyi taşıyan Hz. Peygamber’in hanımı Ümmü Habîbe’nin hizmetçisi Ümmü Eymen Bereke ile zaman zaman karıştırılmıştır. Nitekim İslâmiyet’in ilk yıllarında müşriklerden gördükleri zulüm üzerine Habeşistan’a hicret edenlerden biri Ümmü Habîbe’nin hizmetçisi Ümmü Eymen olduğu halde bu ikisinin isimleri yine karıştırılmıştır. Fakat İbn Hacer, bu olayda adı geçen Ümmü Eymen’in Ümmü Habîbe’nin hizmetçisi olduğunu belirtmektedir (el-İśâbe, IV, 250). Aynı karışıklık bu iki hanımın vefat tarihlerinde de görülür. Mehmet Cemal Öğüt, İslâm Tarihinin Maruf Simalarından Hazreti Muhammedin Dadısı Ümmü Eymen adlı bir risâle kaleme almıştır (İstanbul 1941).
BİBLİYOGRAFYA:
Vâkıdî, el-Meġāzî, I, 241, 249-250, 278, 288; II, 430, 685; III, 922, 1119, 1120; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VIII, 223-227; İbn Kuteybe, el-MaǾârif (Ukkâşe), s. 144-145, 150, 164; İbn Ebû Hâtim, el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, IX, 461; Hâkim, el-Müstedrek (Atâ), IV, 70-71; İbn Abdülber, el-İstîǾâb, IV, 250-251, 431-432; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe (Bennâ), VII, 303-304; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, II, 223-227; İbn Hacer, el-İśâbe, IV, 249-250, 432-434; Mehmet Cemal Öğüt, Ümmü Eymen, İstanbul 1941; Ahmed Halîl Cum‘a, Nisâǿ min Ǿaśri’n-nübüvve, Beyrut 1412/1992, I, 35-43.
Bünyamin Erul