VÂİZ el-MERVEZÎ
(bk. ABBÂDÎ, Ebû Mansûr).
VAJDA, Georges
(1908-1981)
Yahudi asıllı Fransız şarkiyatçısı.
Georges (György) Arié Yehouda Vajda 18 Kasım 1908 tarihinde Budapeşte’de doğdu. Burada Ignaz Goldziher’in yöneticiliğini yaptığı hahamlık (rabbinik) okulunda eğitim gördü ve hayatı boyunca bu eğitimin amaçlarına sadık kaldı. Goldziher ve Bernard Heler gibi ünlü hocalardan ders aldı. İbrânîce yanında Arapça öğrendi. Yirmi yaşında iken yerleştiği Paris’te rabbânî eğitimine devam etti; Yahudilik, yahudi mistisizmi, felsefe, tarih ve İslâm dini üzerine araştırmalara başladı. Rabbi ve tarihçi Maurice Liber’in rehberliğinde kendini geliştirdi. Ecole Pratique des Hautes Etudes’te Louis Massignon’un İslâm medeniyeti derslerini takip etti. 1931’de ilk makalesi “La version des septantes dans la littérature musulmane”ı Revue des études juives’de neşretti. 1933 yılında yayın hayatında önemli rol oynayan, Fransa’da yahudi araştırmaları için bir kaynak niteliğindeki Revue des études juives’in redaksiyon heyetine girdi. 1936’da Paris’teki Séminaire Israélite de France’ta ders vermeye başladı ve bu görevini 1960 yılına kadar sürdürdü. 1937’de Ecole Pratique des Hautes Etudes’te Section des Sciences Religieuses’e okutman ve 1954’te de hoca olarak tayin edildi. 1940’ta Fransa’nın Centre National de la Recherche Scientifique’e bağlı Institut de Recherche et d’Histoire des textes’te Arapça ve İbrânîce Araştırmaları bölüm başkanı oldu. II. Dünya Savaşı’nda Almanlar’ın Fransa’yı işgal etmesiyle birlikte pek çok yahudi sığınmacı gibi küçük bir Fransız kasabası olan Le Chambon sur Lignon’da gizlendi. Savaşın bitmesinin ardından 1946’da Faslı âlim Juda ben Nissim Ibn Malka’nın felsefesi üzerine hazırladığı Le système théologique et philosophique de Juda ben Nissim Ibn Malka adlı teziyle doktorasını verdi. 1954’te Revue des Etudes Juives’in başkanlığına getirildi ve 1980 yılına kadar bu görevini sürdürdü (Revue des études juives 1961 yılında Historia Judaica ile birleşmiştir). 1970’te Sorbonne Üniversitesi’nde profesörlüğe yükseltildi. 1979’da emekliye ayrıldı ve 7 Ekim 1981’de Paris’te öldü.
Georges Vajda’nın bilim hayatında Yahudiliğin önemli bir yeri vardır. Bu çerçevede başta yahudi düşüncesi, mistisizmi, felsefesi ve tarihi olmak üzere pek çok konuda araştırmalar yapmıştır. Kuzey Afrika, Avrupa ve Ortadoğu’daki bazı yahudi düşünürleri üzerinde çalışmış, İslâm dini, İslâm tarihi ve İslâm düşüncesi (kelâm, tasavvuf ve felsefe) hakkında pek çok eser kaleme almış, Bibliothèque Nationale’deki Arapça ve İbrânîce el yazmalarını incelemiş, kayıtlarını kitap haline getirmiştir. Oldukça geniş bir ilmî yelpazede araştırmalar yapan Vajda bir yandan Fârâbî, İbn Sînâ, İbn Rüşd, Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Gazzâlî ve Silefî hakkında makaleler yazarken diğer yandan Sünnîlik ve Şiîlik üzerinde durmuş, Abbâsî dönemindeki zındıklardan İsmâilîliğe, Şiîlik’teki rü’yetullah meselesinden Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevĥîd’ine ve Mu‘tezile’ye kadar pek çok meseleye temas etmiştir. Vajda’nın Yahudilik’le ilgili çalışmalarında yahudi kelâmı, yahudi mistisizmi (kabala) ve Karâîliğin ayrı bir yeri vardır. Kabala ile ilgili çalışmalarında bu konuyu akademik alana taşımasıyla ün kazanan yahudi filozofu ve tarihçi Gershom Scholem’un etkileri görülmektedir. Vajda kabalanın dışında Salmon b. Yeruhim, Yefet b. Ali ve Ya‘kūb el-Kirkisânî gibi Karâîliğin önde gelen kişilerini incelemiş, yahudi felsefesinin kökenleri ve öncülerini ele almıştır. Yeni Eflâtunculuğun Yahudiliğe etkileri de Vajda için önemli bir araştırma konusudur. Saîd b. Yûsuf el-Feyyûmî (Saadia Gaon), Bahya Ibn Pakuda, Dunash ben Tamim, Joseph b. Shalom Ashkenazi, Israel ben Joseph, Yûsuf el-Basîr (Joseph ben Abraham), Samuel ibn Tibbon gibi kişiler Vajda’nın üzerinde durduğu yahudi âlimlerdir. Pek çok makalesinde yahudilerle müslümanlar arasında dinî, ilmî, felsefî ve tarihî mukayeselerde bulunmuş, etkileşimlerden söz etmiş ve aldığı eğitim paralelinde hükümler vermiştir. Nitekim Kur’an ve hadis yanında İslâm kaynaklarında, yine İslâm tarihinde antisemitik unsurların bulunduğu tezini sıkça tekrarlamıştır. Vajda’nın yayın hayatında Revue des études juives’in büyük önemi vardır. Bu yayınla birlikte Journal asiatique’te ve Hollanda’da çıkan İslâm Ansiklopedisi’nde Vajda’nın yazıları görülmektedir.
George Vajda’nın hayatı ve eserleri pek çok çalışmaya konu teşkil etmiştir. Gerard Nahon ve Charles Touati’nin editörlüğünü yaptığı Hommage à Georges Vajda, études d’histoire et de pensée juives’de (Louvain 1980), Vajda’nın Yahudilik ve yahudi düşüncesi hakkında yaptığı çalışmaların kapsamlı bir derlemesi sunulmuş, G. E. Weil, Mélanges Georges Vajda. Etudes de pensée, de philosophie et de littérature juives et arabes başlıklı kitabında (Hildesheim 1982) Vajda’nın eserleri, fikirleri ve felsefesi hakkında bilgi vermiştir.
Eserleri. J. Sublet, Vajda’nın kronolojik bibliyografyasında (Arabica, XXIX/3 [1982], s. 315-329) onun 283 çalışmasına yer vermektedir ki başlıcaları şunlardır: Introduction à la pensée juive du moyen âge (Paris 1947; Vajda’nın II. Dünya Savaşı esnasında gizlendiği dönemlerde kaleme alınmıştır); La théologie ascetique de Bahya Ibn Paquda (Paris 1947; eserin 1950 yılında ilâvelerle birlikte İspanyolca tercümesi yayımlanmıştır); Repertoire des catalogues et inventaires des manuscrits arabes (Paris 1949, Madeleine Durantet ile birlikte); Jüdische Philosophie (Bern 1950); Index général des manuscrits arabes musulmans de la Bibliothèque Nationale (Paris 1953); Judah ben Nisim ibn Malka, philosophe juif marocain (Paris 1954; doktora çalışmasının kitap haline getirilmiş şeklidir); Les certificats de lecture et de transmission dans les manuscrits arabes de la Bibliothèque Nationale de Paris (Paris 1956); L’amour de Dieu dans la théologie juive du moyen âge (Paris 1957); Album de paléographie arabe (Paris 1958); Isaac Albalag, averroiste juif, traducteur et annotateur d’Al Ghazali (Paris 1960); Le dictionnaire des autorités (Mu‘ğam aš-Šuyūħ) de ‘Abd al-Mu’min ad-Dimyātī (Paris 1962; Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî’nin MuǾcemü’ş-şüyûħ adlı eserinin neşridir); Recherches sur la philosophie et la Kabbale dans la pensée juive du moyen âge (Paris -la Haye 1962); Du prologue de Qirqisani à son commentaire sur la Genèse (Berlin 1968); Le commentaire d’Ezra de Gerone sur le cantique des cantiques (Paris 1969); Deux commentaires karaïtes sur l’écclesiaste (Leiden 1971);
La transmission du savoir en Islam: vii-xviiie siècles (Vajda’nın İslâmî konularla alâkalı makalelerinin Nicole Cottart tarafından neşridir; London 1983); Etudes de théologie et de philosophie arabo-islamiques à l’époque classique (Vajda’nın Ortaçağ İslâm dünyasına ait kelâm ve felsefeyle ilgili makalelerinin D. Gimaret, M. Hayoun ve J. Joliuet tarafından yapılmış neşridir; London 1986); “La version des Septante dans la litterature musulmane” (Revue des études juives, 91 [Paris 1931], s. 65-70); “Les zindiqs en pays d’Islam au début de la période abbaside” (RSO, XVIII [1937], s. 173-229, Ecole Pratique des Hautes Etudes’deki bitirme tezidir); “Juifs et musulmans selon le hadit” (JA [1937], s. 57-127); “Jeune musulman et jeune juif” (Hebrew Union College Annual, XII-XIII, Cincinnati [1938], s. 367-385). Müellifin bunların dışında Encyclopédie de l’Islam’da on yedi maddesi yayımlanmış, ayrıca çeşitli dergilerde makaleler yazmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
P. Fenton, Bibliographie de l’oeuvre de Georges Vajda, Louvain 1991; Yahyâ Murâd, MuǾcemü esmâǿi’l-müsteşriķīn, Beyrut 1425/2004, s. 500-502; J. Sublet, “Bibliographie de Georges Vajda (1908-1981)”, Arabica, XXIX/3, Leiden 1982, s. 315-329; A. Caquot, “Georges Vajda”, JA, CCLXX (1982), s. 225-228; A. Altmann, “Georges Vajda (1908-1981)”, Proceedings of the American Academy for Jewish Research, L, New York 1983, s. XIX-XXIII; S. Schwarzfuchs - Y. Lambert, “Publications de M. George Vajda”, Da’at, sy. 10, Ramat Gan 1983, s. 53-66; Ch. Touati, “Vajda, Georges”, EJd., XVI, 52.
Aydın Topaloğlu