YÜRÜK AKSAK
Türk mûsikisi usullerinden.
Dokuz zamanlı aksak usulünün en yürük mertebesidir. Türk mûsikisi usul sisteminde küçük usul sınıfına giren aksak usulünün 9/4’lük mertebesine ağır aksak, 9/8’lik mertebesine aksak, 9/16’lık mertebesine de yürük aksak adı verilir (ayrıca bk. ORTA AKSAK). Ancak uygulamada bu usuldeki eserlerin başına 9/16 yazılması tercih edilmemiştir. Bunun yerine yine 9/8 yazılır ve portede usul rakamının üzerine “yürük” veya “yürük aksak” ibaresi konularak usulün gidişi belli edilir. Bu usul aksak usulünde olduğu gibi, kendi formunda dört zamanlı sofyan usulü ile yine kendi formunda beş zamanlı bir Türk aksağı usulünün (bir dört zamanla bir beş zamanın) birbirine eklenmesinden meydana gelmiştir.
Görüldüğü gibi yürük aksak usulünün yapı bakımından ağır aksak ve aksak usulünden hiçbir farkı yoktur. Bu sebeple bazı müellifler yürük aksak adlı ayrı bir usulün bulunduğunu kabul etmemişlerdir. Ancak usulün çok yürük oluşu bu usuldeki eserlerin icrası sırasında usul ile takibini yani vuruluşunu güçleştirir. Ayrıca yine bu usuldeki sözlü eserlerin güfte taksimi de (prozodi) diğer aksak usullerden farklıdır. Dolayısıyla Rauf Yektâ Bey yürük
aksak usulünü çifte sofyan diye adlandırmış ve şemasını da şu şekilde kaydetmiştir:
Bu usul şöyle de vurulabilir:
Yürük aksak usulü küçük formlarda, daha çok şarkı, türkü ve hareketli oyun havalarıyla saz eserlerinde kullanılmıştır. Şâkir Ağa’nın, “Görmedim sen gibi yâr” mısraıyla başlayan bayatî-araban şarkısı bu usulün örnekleri arasındadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Tanbûrî Cemil Bey, Rehber-i Mûsikî, İstanbul 1321, s. 45; Suphi Ezgi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul 1935, II, 38, 42-45; İsmail Hakkı Özkan, Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri, İstanbul 2006, s. 639-640; Rauf Yektâ, Türk Musikisi, s. 111; Sadettin Heper, “Türk Musikisinde Usuller”, MM, sy. 345 (1978), s. 12.
İsmail Hakkı Özkan