YÛSUF b. AHMED

(يوسف بن أحمد)

Necmüddîn Yûsuf b. Ahmed b. Muhammed es-Sülâî el-Yemânî

(ö. 832/1429)

Zeydî müfessir ve fakih.

Fakih Yûsuf diye tanınır. Görüştüğü âlimlerin doğum tarihlerinden hareketle VIII. (XIV.) yüzyılın ikinci çeyreğinde, muhtemelen ailesinin yaşadığı Necran yakınlarındaki Hubbân’da Surmubenîkays köyünde dünyaya geldiği söylenebilir. Dönemin tanınmış âlimlerinden ders okudu. Dinî eğitimini Surm ve çevresinde tamamladıktan sonra San‘a’ya 40 km. uzaklıktaki Sülâ’ya yerleşti. Hocalarının başında Zeydiyye’nin önde gelen âlimlerinden Hasan b. Muhammed en-Nahvî es-San‘ânî gelir. Ondan semâ yoluyla aldığı rivayetler dışında et-Teźkiretü’l-fâħire ve et-Teysîr adlı kitaplarıyla İmam Yahyâ b. Hamza el-Müeyyed-Billâh’ın el-İntiśâr’ını ve Emîr Ali b. Hüseyin’in Kitâbü’l-LümaǾını okuyup icâzet aldı. Abdullah b. Yahyâ b. Hamza, Ali b. İbrâhim b. Atıyye, İsmâil b. İbrâhim b. Atıyye ve özellikle Emîr Hüseyin b. Muhammed’in Şifâǿü’l-üvâm’ını okuduğu Ahmed b. Ali b. Mürgam da kendisine icâzet veren hocalarındandır. Öğrencileri arasında Zeydiyye fıkhına dair el-Beyân adlı eserin müellifi Yahyâ b. Ahmed b. Muzaffer, Ebü’l-Atâyâ Abdullah b. Yahyâ el-Hüseynî, Süleyman b. Muhammed b. Mutahhar, Mutahhar b. Muhammed b. Süleyman sayılabilir. Fakih Yûsuf’un ülkedeki siyasî gelişmeleri yakından takip ettiği ve gerektiğinde bazı Zeydiyye imamlarına destek verdiği anlaşılmaktadır. 801 (1399) yılında hapisten kaçan İbnü’l-Murtazâ, Sülâ’da onun yanına sığınmıştır (İbrâhim b. Kāsım, III, 1278). Hayatının sonuna kadar tedrîs faaliyetlerine devam eden Fakih Yûsuf 13 Cemâziyelâhir 832’de (20 Mart 1429) Sülâ’da vefat etti, kabri daha sonra ziyaretgâh haline gelmiştir. Takvasıyla bilinen, IX. (XV.) yüzyılda Yemen’de Zeydiyye’nin müctehid ve muhakkik âlimleri arasında gösterilen Fakih Yûsuf yaygın görüşlere ters düşse de kendi ictihadını açıklamaktan çekinmezdi. Nitekim Kadı Abdullah b. Hasan ed-Devvârî’nin ilim öğreten, fetva veren veya kadılık yapanlar gibi bir maslahatı yerine getirenler söz konusu olduğunda bunların zenginlerine de zekât verilebileceği yönündeki görüşüne karşı çıkmıştır (İsmâil b. Ali el-Ekva‘, III, 1556).

Eserleri. 1. Tefsîrü’ŝ-Ŝemerâti’l-yâniǾa ve’l-aĥkâmi’l-vâżıĥa el-ķāŧıǾa (I-V, nşr. Muhammed Kāsım el-Hâşimî-Abdullah Abdullah el-Hûsî, San‘a 1423/2002). Birçok öğrencisi tarafından okunup çoğaltılan eser, Emîr İzzeddin b. Muhammed’in er-Ravża ve’l-ġadîr adlı tefsirindeki eksiklikleri tamamlamak üzere telif edilmiştir (Tefsîrü’ŝ-Ŝemerâti’l-yâniǾa, I, 31-32). Başta Mu‘tezile âlimlerinden Hâkim el-Cüşemî’nin et-Tehźîb’i ve Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı olmak üzere çeşitli kaynaklardan faydalanan müellif meşhur ve şâz kıraatleri zikredip bunlara göre çıkarılan hükümleri belirtir. Âyetlerden elde edilen mânalara (semerât) işarette bulunur, tefsir ve açıklamalarda Arap dili ve şiiriyle istişhâd eder. Bazan zayıf ve mevzû rivayetlerle Zeydiyye’nin görüşlerini savunmaya çalışır. Bununla birlikte müellif eserinde seleften ve sonraki âlimlerden nakledilen görüş ve rivayetler dışında çeşitli mezheplerin görüşlerine de yer verir. Tefsirde zaman zaman kelâm konularına da temas edilir. Eser üzerine Abdullah b. Muhyiddin el-Arrâsî (ö.1180/1766) el-Fütûĥâtü’l-ilâhiyye fî taħrîci mâ fi’ŝ-Ŝemerât mine’l-eĥâdîŝi’n-nebeviyye adıyla bir çalışma yapmış (Brockelmann, II, 251), Muhammed Mahfûz Şüveylim el-Cüzǿü’l-evvel min kitâbi Ŝemerâti’l-yâniǾa ve’l-aĥkâmi’l-vâżıha el-ķāŧıǾa li’l-faķīh Yûsuf b. Oŝmân ez-Zeydî eŝ-Ŝülâǿî dirâse ve taĥķīķ ismiyle bir doktora tezi (Ezher Üniversitesi, Kahire 1406/1986), Meclî Hüseyin Ahmed Meclî de Menhecü’l-faķīh Yûsuf eŝ-Ŝülâǿî fî kitâbihî eŝ-Ŝemerâti’l-yâniǾa ve’l-aĥkâmi’l-vâżıĥa el-ķāŧıǾa adıyla bir yüksek lisans tezi (2006, Kahire Üniversitesi) hazırlamıştır. 2. ez-Zühûrü’l-müşriķa ve’n-nefeĥâtü’l-abiķa. Emîr Ali b. Hüseyin’in Kitâbü’l-LümaǾ adlı eseri üzerine yapılmış bir ta‘lik çalışmasıdır (el-Fihrisü’ş-şâmil, IV, 596-598). 3. el-İstibśâr fî muħtaśarı Kitâbi’l-İntiśâr. Yahyâ b. Hamza’ya ait eserin muhtasarı olup San‘a’da yazma nüshaları bulunduğu kaydedilmektedir (Abdüsselâm b. Abbas el-Vecîh, s. 1173). 4. TaǾlîķ Ǿale’z-Ziyâdât. Hasan b. Muhammed en-Nahvî’nin eserine dair bir çalışmadır. Bu eserin Ahmed b. Hüseyin el-Hârûnî’nin ez-Ziyâdât’ı üzerine yapılmış bir ta‘lik olduğu da


ileri sürülmektedir (el-Fihrisü’ş-şâmil, II, 610-611). 5. el-Cevâhir ve’l-ġurer fî keşfi esrâri’d-Dürer. Emîr Ali b. Hüseyin’in Dürerü’l-ferâǿiż’i üzerine yazılmış bir ta‘liktir ve et-TaǾlîķu’l-vehhâc Ǿalâ Düreri’l-Emîr adıyla da bilinmektedir (Tefsîrü’ŝ-Ŝemerâti’l-yâniǾa, neşredenin girişi, I, 19; Abdüsselâm b. Abbas el-Vecîh, s. 1173). 6. er-Riyâżü’ž-žâhire ve’l-cevâhirü’n-nâžıre fî keşfi’t-Teźkireti’l-fâħire. Hasan b. Muhammed en-Nahvî’ye ait eserin hâşiyesidir (el-Fihrisü’ş-şâmil, IV, 514-515). Kaynaklarda müellife et-Teysîr fi’t-tefsîr, Burhânü’t-taĥķīķ ve śınâǾatü’t-tetķīķ ve Mesâǿilü’d-dûr fi’l-Ǿabîd gibi eserler de nisbet edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Yûsuf b. Ahmed, Tefsîrü’ŝ-Ŝemerâti’l-yâniǾa (nşr. M. Kāsım el-Hâşimî-Abdullah Abdullah el-Hûsî), San‘a 1423/2002, I, 31-32, 270; ayrıca bk. neşredenin girişi, I, 15-23; İbrâhim b. Kāsım, Ŧabaķātü’z-Zeydiyyeti’l-kübrâ: Bulûġu’l-murâd ilâ maǾrifeti’l-isnâd (nşr. Abdüsselâm b. Abbas el-Vecîh), Amman 1421/2001, III, 1275-1279; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, II, 350; Brockelmann, GAL Suppl., II, 250-251; Abdullah Muhammed el-Habeşî, Meśâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 219; M. Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Kahire 1409/1989, II, 447-453; Ahmed el-Hüseynî, Müǿellefâtü’z-Zeydiyye, Kum 1413, I, 116, 204, 351, 384; II, 67, 82, 461; İsmâil b. Ali el-Ekva‘, Hicerü’l-Ǿilm ve maǾâķılühû fi’l-Yemen, Beyrut 1416/1995, III, 1315, 1556-1557; IV, 2059-2060; Abdüsselâm b. Abbas el-Vecîh, AǾlâmü’l-müǿellifîne’z-Zeydiyye, Amman 1420/1999, s. 1172-1174; el-Fihrisü’ş-şâmil: el-Fıķh ve uśûlüh (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1421/2000, II, 610-611, 625; III, 243-244; IV, 514-515, 596-598.

Adem Yerinde