ZERRÎNKÛB, Abdülhüseyin
(عبد الحسين زرّين كوب)
(1923-1999)
Edebiyat, tarih ve tasavvuf alanındaki çalışmalarıyla tanınan İranlı bilim adamı.
19 Mart 1923’te Burûcird’de doğdu. İlk ve orta öğreniminden sonra bu şehirde başladığı lise öğrenimini Tahran’da tamamladı. Bu arada babasının teşvikiyle Arapça öğrendi; fıkıh, hadis, tefsir, kelâm gibi dinî ilimleri tahsil etti. Ayrıca ilgi duyduğu tarih, felsefe ve edebiyat kitapları okuyarak kendini yetiştirmeye çalıştı. 1941’de Tahran Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kayıt yaptırdıysa da babasının isteği üzerine Burûcird’e dönmek zorunda kaldı. Bir süre Hürremâbâd ve Burûcird’de lise öğretmenliği yaptı; tarih, coğrafya, İran edebiyatı, Arapça, felsefe, yabancı dil, matematik, fizik, ilâhiyat gibi pek çok alanda ders verdi. 1945’te yeniden Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne girdi. 1948’deki mezuniyetinin ardından aynı bölümde doktora yapmaya başladı. Üniversite tahsili sırasında Tahran’daki çeşitli liselerde öğretmenlik yaptı. Dönemin en tanınmış ilim adamlarından Bedîüzzaman Fürûzanfer’in danışmanlığında hazırladığı Naķdü’ş-ŞiǾr, Târîħ ve Uśûl-i Ân adlı teziyle 1955’te edebiyat doktoru unvanını aldı. Tahran’daki eğitimi sırasında Şeyh Ebü’l-Hasan-ı Şa‘rânî’nin sohbetlerine katılarak İslâm felsefesi konusundaki bilgisini arttırdı. Arapça, Fransızca ve İngilizce yanında II. Dünya Savaşı yıllarında İtalyanca ve Almanca öğrenmeye çalıştı. 1956’da Tahran Üniversitesi Aklî ve Naklî Bilimler Fakültesi’ne doçent olarak tayin edildi. Burada İslâm tarihi, dinler ve mezhepler tarihi, tasavvuf ve bilim tarihi konularında dersler verdi. 1960’ta profesör oldu. Bir yandan Tahran Yüksek Öğretmen Okulu ve Dramatik Sanatlar Fakültesi’nde derslere girerken bir yandan da Fars dili ve edebiyatı doktora programlarında öğrenci yetiştirdi.
1949’dan itibaren beş yıl süreyle haftalık Mihrigân dergisinin başyazarlığını yapan Zerrînkûb, kısa bir süre sonra İntişârât-i Büngâh-i Terceme ve Neşr-i Kitâb adlı kurumun yöneticiliğini üstlendi. Bu arada Müctebâ Mînovî ile birlikte Müessese-yi Lugat-i Franklin’de sözlük ve ansiklopedi yazımıyla ilgili bazı çalışmalar gerçekleştirdi. 1951 yılından itibaren İkbâl-i Âştiyânî, Saîd-i Nefîsî, Muhammed-i Muîn, Pervîz Nâtil Hânlerî gibi bilim adamlarıyla beraber, Hollanda’da basılan The Encyclopaedia of Islam ile Gulâm Hüseyn-i Musâhib’in gözetiminde hazırlanan ve ilk modern Farsça ansiklopedi projesi sayılan Dâǿiretü’l-MaǾârif-i Fârsî’nin telif ve çeviri çalışmalarına katıldı. 1963’te Râhnemâ-yi Kitâb dergisinin başyazarlığına getirildi. Bunun yanında Süħan, Yaġmâ, Cihân-i Nev, Dâniş, Ǿİlm ô Zindegî, Mihr, Ferheng-i Îrân-zemîn gibi dönemin etkili sanat ve edebiyat dergileriyle iş birliğini sürdürdü. 1968-1970 yıllarında misafir öğretim üyesi olarak California ve Princeton üniversitelerinde beşerî bilimler alanında ders verdi. Ardından Tahran Üniversitesi’ne döndü. 1976-1977 ders yılında Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanlığını yürüttü. 1981-1983 yılları arasında Fransa’da yaşadı. Avrupa, Amerika, eski Sovyetler Birliği, Hindistan, Pakistan ve çeşitli Arap ülkelerine yaptığı seyahatlerde bilim adamlarıyla tanıştı. Bu ülkelerin kütüphane, bilimsel kurum ve müzelerinden yararlandı; çok sayıda yazma eserin mikrofilmine ulaşma imkânını elde etti. Bağdat’ta V. İslâm (1962), Yeni Delhi’de XXVI. Uluslararası Müsteşrikler, Viyana’da Uluslararası Tarih Bilimleri, Cenevre’de Dinler Tarihi, Duşanbe’de Hâfız-ı Şîrâzî’yi Anma, İtalya ve Amerika’da Nizâmî-yi Gencevî’yi Anma, Münih’te Mevlânâ’yı Anma, Kirman’da Hâcû-yi Kirmânî’yi Anma ve Tahran’da Orta Asya Ulusları İşbirliği kongrelerine katıldı. Orta yaşlarından itibaren çeşitli hastalıklarla mücadele eden Zerrînkûb 15 Eylül 1999’da vefat etti.
Eserleri. A) Edebî eleştiri, biyografi ve İran edebiyatı tarihi: Felsefe-i ŞiǾr (Tahran 1323 hş./1944); Naķd-i Edebî (Tahran 1338 hş.); Bâ Kârvân-i Ĥülle (Tahran 1343 hş./1964, 1347 hş.); ŞiǾr-i Bî-dürûġ ŞiǾr-i Bî-nikab (Tahran 1346 hş.); Ez Kûçe-i Rindân (Tahran 1349 hş./1970); Seyrî der ŞiǾr-i Fârsî (Tahran 1363 hş.); Sırr-i Ney: Naķd ü Şerĥ-i Taĥlîlî vü Taŧbîķī-i Meŝnevî (Tahran 1364 hş./1985); Baĥr der Kûze (Tahran
1366 hş.); Pille Pille tâ Mülâķāt-ı Ħudâ (Tahran 1370 hş./1991); Pîr-i Gence der Cüst ü Cûy-ı nâ Ķocâ-âbâd (Tahran 1372 hş.); Âşnâyî bâ Naķd-i Edebî (Tahran 1372 hş.); Ez Güzeşte-i Edebî-i Îrân (Tahran 1375 hş.); Ez Ney-nâme (Ber-güzîde-i Meŝnevî-i MaǾnevî; Kamer-i Âryân ile birlikte, Tahran 1377 hş.). B) İran ve İslâm tarihi: Dü Ķarn-i Suķūŧ (Tahran 1330 hş.); Târîħ-i Îrân baǾd ez İslâm (Tahran 1343 hş.); Fetĥ-i ǾArab der Îrân (İngilizce, Cambridge History of Iran içinde, Tahran 1354 hş.); Târîħ-i Merdüm-i Îrân (I-II, Tahran 1364 hş., 1367 hş.); Rûzgârân-i Îrân (Tahran 1373 hş.); Dünbâle-i Rûzgârân-i Îrân (Tahran 1375 hş.); Rûzgârân-i Dîger (Tahran 1375 hş.); Bâmdâd-i İslâm (Tahran 1346 hş.); Kârnâme-i İslâm (Tahran 1348 hş.); Târîħ der Terâzû (Tahran 1354 hş.). C) Tasavvuf, kelâm, ahlâk ve felsefe: Erziş-i Mîrâŝ-i Śûfiyye (Tahran 1342 hş.); Firâr ez Medrese (Tahran 1353 hş.); Cüst ü Cû der Taśavvuf-i Îrân (Tahran 1357 hş., 1367 hş.); Dünbâle-i Cüst ü Cû der Taśavvuf-i Îrân (Tahran 1362 hş., 1366 hş., 1367 hş.); Der Ķalemrev-i Vicdân: Seyrî der ǾAķāǿid, Edyân u Esâŧîr (Tahran 1369 hş.); ŞuǾle-i Ŧûr (Tahran 1377 hş.). D) Çeviri: Bünyâd-ı ŞiǾr-i Fârsî (J. Darmesteter’den, Tahran 1326 hş.); Edebiyyât-i Feranse der Ķurûn-ı Vusŧâ (V. L. Soline’den, Tahran 1328 hş.); Edebiyyât-i Feranse der Devre-i Ronesans (V. L. Soline’den, Tahran 1328 hş.); Metafizik (F. Challe’den, Tahran 1329 hş.); Şerĥ-i Ķaśîde-i Tersâǿiyye-i Ħâķānî (V. F. Minorsky’den, Ferheng-i Îrân zemîn, Tahran 1332 hş., I/2, s. 111-173); Fenn-i ŞiǾr (Aristo’dan, Tahran 1337 hş./1958; gözden geçirilmiş baskı: Arisŧû ve Fenn-i ŞiǾr, Tahran 1357 hş.). E) Makale derlemeleri: Yâd dâşthâ ve Endîşehâ (Tahran 1351 hş.); Ne Şarķī ne Ġarbî İnsânî (Tahran 1353 hş.); Ez Çîzhâ-yi Dîger (Tahran 1356 hş.); Bâ Kârvân-i Endîşe (Tahran 1363 hş.); Defter-i Eyyâm (Tahran 1365 hş.); Naķş ber Âb (Tahran 1368 hş.); Ĥikâyet Hemçünân Bâķī (Tahran 1376 hş.; eserlerinin bir listesi için bk. Hûşeng, XII, 233-235).
BİBLİYOGRAFYA:
Dıraħt-i MaǾrifet: Ceşnnâme-i Üstâd Duktûr ǾAbdülĥüseyn-i Zerrînkûb (ed. Ali Asgar Muhammed-i Hânî), Tahran 1376 hş.; Kârnâme-i Zerrîn: Yâdnâme-i ǾAbdülĥüseyn-i Zerrînkûb (ed. Ali Dehbâşî), Tahran 1379 hş.; Hûşeng İttihâd, Pijûhişgirân-ı MuǾâśır-ı Îrân, Tahran 1387 hş./2008, XII, 1-373; Hasan Cemşîdî, “Zerrînkûb, ǾAbdülĥüseyn”, DMT, VIII, 472-473; Îrec Efşâr, “ǾAbdülĥüseyn-i Zerrînkûb”, Nâme-i Ferhengistân, IV/2, Tahran 1378 hş., s. 7-20; “Ölümsüz Simalar: Dr. Abdulhuseyn-i Zerrînkûb’un Hayat Hikâyesi ve Eserlerine Kısa Bir Bakış”, Nâme-i Âşinâ, III/1, Ankara 2001, s. 51-53.
Derya Örs